रायगडचा मटका : पोलीस प्रशासनापुढील गंभीर आव्हान

-उमाजी म. केळुसकर ⬑ दादागिरी ⬉

        

महाराष्ट्राचा ऐतिहासिक रायगड जिल्हा, जिथे छत्रपती शिवरायांच्या पराक्रमाचे साक्षीदार किल्ले आणि अथांग अरबी समुद्राचे सौंदर्य पर्यटकांना आकर्षित करते. याच रायगडात आज एक वेगळाच, विकृत इतिहास लिहिला जात आहे– अवैध मटका आणि जुगाराचे वाढते साम्राज्य. हा केवळ जुगार नाही, तर तो विकासाच्या मार्गावर चाललेल्या रायगडला लागलेला एक गंभीर रोग आहे, जो समाजाला आतून पोखरत असून पोलीस प्रशासनाच्या कार्यक्षमतेला थेट आव्हान देत आहे.

           गेल्या काही वर्षांपासून रायगड जिल्ह्यात मटक्याचा धंदा कमालीचा फोफावला आहे. जिल्ह्याच्या प्रत्येक कोपऱ्यात, शहरी भागांपासून ते दुर्गम वाड्या-वस्त्यांपर्यंत, जिथे कायद्याची पोहोच कमी वाटते, तिथेही मटक्याचे अड्डे सर्रास सुरू आहेत. अलिबाग, पेण, मुरुड, माणगाव, कर्जत, खालापूर, महाड, श्रीवर्धन, रोहा – कोणताही तालुका याला अपवाद नाही. दिवसाढवळ्या चालणारे हे अड्डे, भरवस्तीत वाजणारे मटक्याचे आकडे आणि खुलेआम होणारे व्यवहार, हे सर्व पाहून कायदा आणि सुव्यवस्थेची भीती कुणालाच राहिली आहे का, असा प्रश्न पडतो. पोलीस प्रशासनाचा धाक आता केवळ सामान्य नागरिकांनाच राहिला आहे का, की गुन्हेगारांनाही त्याची पर्वा वाटत नाहीये? ही परिस्थिती जिल्ह्याच्या सुरक्षिततेला आणि प्रतिमेला मोठा धक्का पोहोचवत आहे.

          मटका हा केवळ एक खेळ नाही; तो एक सामाजिक विष आहे. त्याचे परिणाम एका व्यक्तीपुरते मर्यादित राहत नाहीत, तर संपूर्ण कुटुंबाला आणि समाजाला उद्ध्वस्त करतात. मटक्याच्या आहारी गेलेला माणूस आपले कष्टाचे पैसे क्षणात गमावतो. कुटुंबाच्या गरजा पूर्ण होत नाहीत, मुलांच्या शिक्षणाकडे दुर्लक्ष होते आणि घरात उपासमारीची वेळ येते. यामुळे अनेक कुटुंबे उद्ध्वस्त झाली आहेत, घटस्फोटांचे प्रमाण वाढले आहे आणि लहान मुलांच्या भविष्यावर गंडांतर आले आहे. झटपट श्रीमंत होण्याच्या मोहापायी अनेक जण या जुगाराकडे वळतात. सुरुवातीला काही पैसे जिंकले तरी, शेवटी मोठे नुकसान अटळ असते. एकदा का या व्यसनाची लागण झाली की, व्यक्ती कर्जबाजारी होते, मानसिक आरोग्य बिघडते आणि नैराश्यातून टोकाचे पाऊल उचलण्याची शक्यता वाढते. या व्यसनामुळे होणारी आर्थिक हानी भरून काढण्यासाठी अनेक जण चोरी, घरफोडी, लूटमार, दरोडा, खंडणी यांसारख्या गुन्हेगारी कृत्यांकडे वळतात. कर्जाचा डोंगर वाढत गेल्याने हताश झालेली व्यक्ती कोणत्याही थराला जायला तयार होते. यामुळे जिल्ह्याच्या गुन्हेगारी आलेखात सातत्याने वाढ होताना दिसते. शांतताप्रिय समजल्या जाणाऱ्या रायगडमध्ये आता चोरी, मारामाऱ्या आणि गुन्हेगारी टोळ्यांचे प्रमाण वाढू लागले आहे, याचे एक प्रमुख कारण हा अवैध जुगारच आहे. मटक्यातून जमा होणारा कोट्यवधी रुपयांचा काळा पैसा गुन्हेगारी संघटनांना बळ देतो. हा पैसा समाजविघातक कृत्यांसाठी, अंमली पदार्थांच्या तस्करीसाठी आणि अवैध शस्त्रास्त्रे खरेदीसाठी वापरला जातो. यामुळे समाजातील शांतता आणि सुरक्षिततेला मोठा धोका निर्माण होतो. समांतर अर्थव्यवस्था मजबूत होते आणि कायदेशीर अर्थव्यवस्थेवर त्याचा नकारात्मक परिणाम होतो.

         रायगड पोलीस दलाची कर्तव्यनिष्ठा आणि कार्यक्षमता सध्या मोठ्या प्रश्नांच्या भोवऱ्यात आहे. पोलिसांचे प्रमुख कर्तव्य नागरिकांना सुरक्षितता प्रदान करणे आणि कायदा व सुव्यवस्था राखणे हे आहे. पण रायगडमधील मटक्याचे वाढते प्रमाण पाहता, पोलिसांच्या भूमिकेवर अनेक प्रश्न निर्माण होतात: मटक्याचे अड्डे खुलेआम आणि बिनबोभाट कसे चालतात? पोलिसांच्या डोळ्यादेखत हे धंदे फोफावत असतानाही कठोर कारवाई का केली जात नाही? केवळ तात्पुरत्या धाडी टाकून काही लोकांना अटक केल्याने हा प्रश्न सुटणार नाही. अनेकदा ही कारवाई केवळ ‘दिखावा’ असल्याचे बोलले जाते. काही दिवसांतच तेच अड्डे पुन्हा सुरू होतात, हे सामान्य नागरिकांनाही माहीत असते. यामुळे पोलीस यंत्रणेबद्दल संशय निर्माण होतो. मटका माफियांना राजकीय आणि प्रशासकीय पाठबळ मिळत असल्याची चर्चा जिल्ह्याभरात सुरू आहे. अनेकदा मटका चालवणाऱ्यांशी काही पोलीस कर्मचाऱ्यांचे लागेबांधे असल्याच्या बातम्याही समोर येतात. जर हे सत्य असेल, तर ही बाब अत्यंत गंभीर आहे. अशा कर्मचाऱ्यांवर तात्काळ कठोर कारवाई करणे आवश्यक आहे. वरिष्ठांनी यावर गांभीर्याने लक्ष देऊन ही साखळी तोडणे गरजेचे आहे. मटका, जुगार आणि त्यातून वाढणाऱ्या गुन्हेगारीवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी कायद्याची प्रभावी अंमलबजावणी होणे आवश्यक आहे. केवळ गुन्हे दाखल करून फायदा नाही, तर आरोपींना शिक्षा होईपर्यंत पाठपुरावा करणे आवश्यक आहे. मात्र, अनेक प्रकरणांमध्ये कमकुवत आरोपपत्र किंवा साक्षीदारांचा अभाव यामुळे आरोपी निर्दोष सुटतात आणि त्यांचे मनोबल वाढते. गुप्त माहिती मिळवण्यासाठी आणि मटका माफियांवर पाळत ठेवण्यासाठी पोलिसांकडे आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर आवश्यक आहे. नागरिकांनी दिलेली माहिती गोपनीय ठेवून त्यावर त्वरित कारवाई करणे महत्त्वाचे आहे.

         रायगड जिल्ह्याला या मटका रुपी ग्रहणातून बाहेर काढण्यासाठी केवळ तात्पुरते उपाय पुरेसे नाहीत, तर एक सर्वांगीण आणि कठोर कृती योजना आवश्यक आहे. मटका चालवणारे, त्यांना आर्थिक मदत करणारे, त्यांचे नेटवर्क आणि त्यांना संरक्षण देणारे कोणीही असोत, त्यांच्यावर कोणत्याही दबावाला बळी न पडता कठोर कारवाई व्हावी. यात कोणतीही हयगय खपवून घेतली जाऊ नये. या धंद्याची मुळे खणून काढणे आवश्यक आहे. मटका माफियांना आर्थिकदृष्ट्या कमकुवत करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. त्यांच्या बेनामी मालमत्ता, बँक खाती सील करणे आणि त्यांच्या पैशांच्या स्रोतांवर टाच आणणे आवश्यक आहे. मनी लॉन्ड्रिंग कायद्याखाली त्यांच्यावर कारवाई व्हायला हवी. ज्या पोलीस कर्मचाऱ्यांचे किंवा अधिकाऱ्यांचे मटका माफियांशी लागेबांधे आहेत, त्यांची चौकशी करून त्यांच्यावर तात्काळ निलंबनाची आणि बडतर्फीची कारवाई करावी. भ्रष्ट अधिकाऱ्यांवर कठोर कारवाई केल्याने इतरांनाही वचक बसेल. मटक्याचे दुष्परिणाम समाजाला, विशेषतः तरुणाईला समजावून सांगणे महत्त्वाचे आहे. शाळा, महाविद्यालये आणि ग्रामीण भागात प्रबोधनपर कार्यक्रम राबवावे. मटका व्यसनातून बाहेर पडू इच्छिणाऱ्यांसाठी समुपदेशन केंद्रे सुरू करावीत. नागरिकांना पोलिसांवर विश्वास ठेवण्यासाठी प्रोत्साहित करावे. अवैध धंद्यांची माहिती देणाऱ्या नागरिकांचे संरक्षण करून त्यांची ओळख गोपनीय ठेवावी. पोलीस आणि नागरिक यांच्यात संवाद वाढवून विश्वासार्हता निर्माण करणे आवश्यक आहे. या समस्येवर मात करण्यासाठी केवळ पोलीस प्रशासनच नाही, तर राजकीय नेत्यांचीही प्रबळ इच्छाशक्ती आवश्यक आहे. कोणत्याही पक्षाच्या नेत्याने अवैध धंद्यांना संरक्षण देऊ नये, तर ते थांबवण्यासाठी प्रशासनाला पूर्ण सहकार्य करावे.

          रायगड जिल्ह्याचे नाव पुन्हा एकदा त्याच्या ऐतिहासिक वारसा आणि नैसर्गिक सौंदर्यामुळे ओळखले जावे, मटका किंवा गुन्हेगारीमुळे नव्हे, हीच प्रत्येक नागरिकाची इच्छा आहे. पोलीस प्रशासनाने हे आव्हान गांभीर्याने घेऊन कठोर पावले उचलली नाहीत, तर रायगडचे भविष्य अंधारात जाईल. वेळ अजूनही गेलेली नाही. सर्वसामान्यांच्या सुरक्षिततेसाठी आणि जिल्ह्याच्या उज्वल भविष्यासाठी आता ठोस कृतीची गरज आहे. ही केवळ एक आमची मागणी नाही, तर ती रायगडच्या प्रत्येक नागरिकाची तळमळ आहे.