अक्षरांचा उत्सव, ज्ञानाचा दिवा

-उमाजी म. केळुसकर ⬑ खारावारा ⬉

        
आज, राष्ट्रीय वाचन दिनाच्या निमित्ताने, आपण केवळ एका दिवसाचा नव्हे, तर अक्षरज्ञान, पुस्तके आणि वाचनाच्या सखोल महत्त्वाला उजाळा देत आहोत. हा दिवस म्हणजे केवळ एक औपचारिकता नाही, तर ज्ञानाच्या कक्षा रुंदावणाऱ्या, विचारशक्तीला चालना देणाऱ्या आणि व्यक्तिमत्त्वाला समृद्ध करणाऱ्या वाचन संस्कृतीचा गौरव करण्याचा सोहळा आहे. वाचन हे केवळ शब्द ओळखणे नव्हे, तर अर्थ समजून घेणे, कल्पनांना पंख देणे आणि जग अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेणे आहे. 

          आजच्या डिजिटल युगात, जिथे माहितीचा अक्षरशः महापूर लोटला आहे आणि स्क्रीनसमोर घालवलेला वेळ वाढत चालला आहे, तिथे पुस्तकांचे महत्त्व कमी झाले आहे, असा एक गैरसमज अनेकदा दिसून येतो. मात्र, हे सत्य नाही. पुस्तके आजही ज्ञानप्राप्तीचे आणि चिंतनाचे सर्वोत्तम माध्यम आहेत. सोशल मीडियावरील क्षणिक माहितीच्या तुलनेत, पुस्तके सखोल विचार, विश्लेषण आणि दीर्घकालीन स्मृती यांना प्रोत्साहन देतात. वाचनामुळे भाषा कौशल्ये सुधारतात, शब्दसंग्रह वाढतो, संवादाची गुणवत्ता उंचावते आणि लेखनाची क्षमता विकसित होते. वेगवेगळ्या लेखकांच्या शैली, विचार आणि मांडणीमुळे आपली विचारप्रक्रिया अधिक लवचिक होते आणि आपण भिन्न दृष्टिकोन समजून घेण्यास सक्षम होतो. याशिवाय, वाचनामुळे एकाग्रता वाढते, ताण कमी होतो आणि मन शांत राहण्यास मदत करते.

         राष्ट्रीय वाचन दिनाचा संबंध केरळमधील पुथुवायील नारायण पणिक्कर यांच्याशी जोडलेला आहे. पणिक्कर हे केरळमधील ग्रंथालय चळवळीचे जनक म्हणून ओळखले जातात. त्यांनी आपले जीवन केरळमधील प्रत्येक घरात पुस्तक पोहोचावे या उदात्त ध्येयासाठी समर्पित केले. त्यांच्या अथक प्रयत्नांमुळे केरळमध्ये ग्रंथालयांचे जाळे पसरले आणि वाचन संस्कृतीला बळ मिळाले. १४ वर्षांच्या लहान वयातच, १९४५ मध्ये, त्यांनी ‘सनादन धर्मम’ ग्रंथालय सुरू केले आणि त्यानंतर त्यांनी ‘केरळ ग्रंथाशाला संघम’ या संस्थेची स्थापना केली. त्यांच्या निधनानंतर, १९ जून हा दिवस राष्ट्रीय वाचन दिन म्हणून साजरा केला जातो, तर पुढील एक आठवडा वाचन सप्ताह आणि एक महिना वाचन मास म्हणून पाळला जातो. पणिक्कर यांच्या कार्यामुळे वाचनाचे महत्त्व जनमानसांत रुजले आणि ज्ञानार्जनाचा मार्ग प्रशस्त झाला.

          महाराष्ट्राला वाचनाची आणि लेखनाची समृद्ध परंपरा लाभली आहे. संत ज्ञानेश्वरांच्या 'पसायदानातून' ते आधुनिक काळातील साहित्यिकांच्या लेखनापर्यंत, महाराष्ट्राने नेहमीच अक्षरज्ञानाला सर्वोच्च स्थान दिले आहे. संत तुकाराम, संत नामदेव, संत एकनाथ यांच्या अभंगांनी सामान्यांना ज्ञान दिले. लोकमान्य टिळकांच्या **'केसरी'**ने राष्ट्रवादाची ज्योत पेटवली, तर महात्मा फुले आणि सावित्रीबाई फुले यांनी शिक्षणाची कवाडे सर्वांसाठी खुली केली. आजच्या काळातही महाराष्ट्रात साहित्य संमेलने, पुस्तक प्रदर्शने आणि ग्रंथ प्रदर्शन मोठ्या उत्साहात आयोजित केले जातात. अनेक वाचन कट्टे, साहित्यिक गट आणि ऑनलाइन मंच यामुळे वाचन चळवळ सतत प्रवाही राहिली आहे. तरीही, आजच्या वेगवान जीवनात, वाचनासाठी वेळ काढणे हे एक आव्हान बनले आहे. तरुण पिढीमध्ये सोशल मीडिया आणि मनोरंजक व्हिडिओंचा प्रभाव अधिक दिसून येत आहे. यावर मात करण्यासाठी, शाळा, महाविद्यालये, कुटुंबे आणि समुदाय यांनी एकत्र येऊन वाचनाची सवय पुन्हा रुजवण्यासाठी प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.

           वाचनाची सवय रुजवण्यासाठी, लहानपणापासूनच वाचनाची सवय लावा. मुलांना गोष्टींची पुस्तके वाचून दाखवा, त्यांना स्वतः पुस्तके निवडण्यास प्रोत्साहन द्या आणि घरामध्ये एक छोटी लायब्ररी तयार करा. सुरुवातीला तुम्हाला आवडतील अशा विषयांची पुस्तके वाचा. कथा, कादंबऱ्या, प्रवासवर्णने, चरित्र – काहीही असो, महत्त्वाचे आहे की तुम्ही वाचनाचा आनंद घ्याल. दररोज ठराविक वेळ वाचनासाठी राखून ठेवा, मग तो वेळ १० मिनिटे असो किंवा एक तास. डिजिटल माध्यमांचा सदुपयोग करा; ई-बुक्स, ऑडिओबुक्स आणि विविध वाचन ॲप्सचा वापर करा. यामुळे वाचनाला अधिक सोयीस्कर बनवता येईल. मित्र, कुटुंब किंवा वाचन गटांमध्ये पुस्तकांबद्दल चर्चा करा. यामुळे नवीन पुस्तकांची ओळख होईल आणि वाचनाची आवड वाढेल. सार्वजनिक ग्रंथालये ही ज्ञानाची भांडारे आहेत, त्यांचा पुरेपूर वापर करा.

         भविष्यात, डिजिटल तंत्रज्ञान आणि आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्स आपल्या जीवनाचा अविभाज्य भाग बनणार आहेत. मात्र, या बदलांमुळे मानवी बुद्धिमत्ता आणि चिकित्सक विचारशक्तीचे महत्त्व कमी होणार नाही. सखोल वाचन आपल्याला गुंतागुंतीच्या समस्यांचे निराकरण करण्यास, सर्जनशीलता वाढवण्यास आणि सकारात्मक बदल घडवून आणण्यास मदत करेल. राष्ट्रीय वाचन दिनाच्या निमित्ताने, आपण सर्वांनी वाचनाला आपल्या जीवनाचा अविभाज्य भाग बनवण्याचा संकल्प करूया. चला, ज्ञानवृद्धीच्या या प्रवासात सहभागी होऊया आणि अक्षरज्ञानाचा दिवा सर्वत्र प्रज्वलित ठेवूया. वाचन हे केवळ एक मनोरंजन नाही, तर ते एक सशक्तीकरण आहे, एक क्रांती आहे आणि उत्तम उद्याची गुरुकिल्ली आहे.