देशासाठी मराठी भाषेची अनिवार्यता हवी

-उमाजी म. केळुसकर ⬑ दादागिरी ⬉

आजमितीला, भारताच्या आर्थिक आणि सामाजिक जडणघडणीत महाराष्ट्राने जे योगदान दिले आहे, ते अतुलनीय आहे. देशाच्या कानाकोपऱ्यातून लोक इथे येतात, स्वतःचं पोट भरतात, आणि आयुष्यात स्थिरस्थावर होतात. मुंबई, पुणे, नागपूर, नाशिक यांसारखी महाराष्ट्रातील शहरे लाखो लोकांना रोजगाराच्या आणि प्रगतीच्या संधी उपलब्ध करून देतात. हे वास्तव पाहता, जर अर्धा देश महाराष्ट्रात येऊन स्वतःचे पोट भरत असेल, तर महाराष्ट्राला हिंदीची नव्हे, तर संपूर्ण देशालाच मराठी भाषा शिकण्याची गरज आहे, हे विधान केवळ अतिशयोक्ती नाही, तर एक राष्ट्रीय गरज आहे.

         महाराष्ट्राची अर्थव्यवस्था ही देशातील सर्वात मोठी आणि सर्वाधिक वैविध्यपूर्ण अर्थव्यवस्थांपैकी एक आहे. केवळ शेतीतच नाही, तर उद्योग, सेवा क्षेत्र, माहिती तंत्रज्ञान, मनोरंजन आणि वित्त अशा अनेक क्षेत्रांमध्ये महाराष्ट्र आघाडीवर आहे. मुंबई ही भारताची आर्थिक राजधानी आहे, जिथे शेअर बाजार (BSE आणि NSE), रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया आणि अनेक बहुराष्ट्रीय कंपन्यांची मुख्यालये आहेत. येथे होणारे आर्थिक व्यवहार संपूर्ण देशाच्या अर्थव्यवस्थेला चालना देतात. त्याचप्रमाणे, पुणे हे माहिती तंत्रज्ञान आणि ऑटोमोबाइल उद्योगाचे केंद्र बनले आहे, जिथे जगभरातील नामांकित कंपन्यांनी आपली केंद्रे स्थापन केली आहेत. नागपूर हे मध्य भारतातील एक महत्त्वाचे लॉजिस्टिक्स आणि मालवाहतुकीचे केंद्र म्हणून उदयास येत आहे, जे पूर्व आणि पश्चिम भारताला जोडते. नाशिक, औरंगाबाद, कोल्हापूर यांसारखी शहरे कृषी-आधारित उद्योग आणि उत्पादन क्षेत्रात आपले महत्त्वाचे स्थान निर्माण करत आहेत.

       या शहरांमध्ये येणारे लोक केवळ रोजगार मिळवत नाहीत, तर महाराष्ट्राच्या विकासातही सक्रियपणे हातभार लावतात. ते इथल्या अर्थव्यवस्थेचा एक अविभाज्य भाग बनतात. जेव्हा लोक रोजगारासाठी किंवा व्यवसायासाठी महाराष्ट्रात येतात, तेव्हा त्यांना इथल्या स्थानिक संस्कृतीशी आणि भाषेशी जुळवून घ्यावे लागते. मराठी ही महाराष्ट्राची राजभाषा आहे आणि ती इथल्या दैनंदिन जीवनाचा अविभाज्य भाग आहे. सरकारी कार्यालये, स्थानिक बाजारपेठा, सार्वजनिक वाहतूक, आणि सामाजिक व्यवहार या सर्व ठिकाणी मराठीचा वापर मोठ्या प्रमाणात होतो. अशा परिस्थितीत, जर महाराष्ट्रात येणाऱ्या प्रत्येकाला मराठी भाषेचे पुरेसे ज्ञान असेल, तर त्यांचे जीवन अधिक सुकर होईल, आणि ते इथल्या समाजाशी अधिक चांगल्या प्रकारे एकरूप होऊ शकतील. संवादातील अडथळे दूर होऊन कार्यक्षमता वाढेल आणि गैरसमज कमी होतील.

      भाषेचे महत्त्व केवळ आर्थिक व्यवहार किंवा रोजगारापुरते मर्यादित नाही. भाषा ही संस्कृतीची वाहक असते. महाराष्ट्राची एक समृद्ध सांस्कृतिक परंपरा आहे, ज्यामध्ये साहित्य, संगीत, नाटक, कला आणि सण-उत्सव यांचा समावेश आहे. संत ज्ञानेश्वर, संत तुकाराम, छत्रपती शिवाजी महाराज, महात्मा फुले, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांसारख्या महान व्यक्तिमत्त्वांमुळे महाराष्ट्राची भूमी पावन झाली आहे आणि त्यांच्या विचारांनी मराठी भाषेला एक वेगळी उंची दिली आहे. मराठी साहित्य, मग ते प्राचीन अभंग असो किंवा आधुनिक कादंबऱ्या, हे महाराष्ट्राच्या आत्म्याचे प्रतिबिंब आहे. मराठी चित्रपट, नाटके आणि संगीत संपूर्ण भारतात आणि जगातही आपली छाप पाडत आहे.

        जेव्हा एखादा व्यक्ती महाराष्ट्रात येऊन मराठी भाषा शिकतो, तेव्हा तो केवळ संवाद साधायला शिकत नाही, तर तो इथल्या संस्कृतीला आणि इतिहासालाही समजून घेतो. यामुळे सांस्कृतिक देवाणघेवाण वाढते आणि सामाजिक एकात्मता मजबूत होते. भाषेच्या माध्यमातून स्थानिक लोकांशी जवळीक साधता येते, त्यांच्या भावना आणि विचारांना समजून घेता येते. यामुळे परस्परांमधील आदर वाढतो आणि समाजातील सलोखा टिकून राहतो. मराठी शिकल्याने, महाराष्ट्राच्या समृद्ध इतिहासाची आणि परंपरांची ओळख होते, जे इतर राज्यांमधून आलेल्या लोकांसाठी एक नवीन आणि समृद्ध अनुभव असू शकतो. हे त्यांना महाराष्ट्राच्या लोकजीवनात अधिक सहजपणे मिसळण्यास मदत करते.

        काही लोक असा युक्तिवाद करतात की हिंदी ही राष्ट्रभाषा असल्याने तिचा वापर सर्वत्र व्हायला हवा. तथापि, भारतीय संविधानानुसार हिंदी ही भारताची राष्ट्रभाषा नाही. ती भारताच्या अनेक अधिकृत भाषांपैकी एक आहे, जी देवनागरी लिपीत लिहिली जाते. हिंदीचे स्वतःचे महत्त्व आहे आणि तिचा वापर उत्तरप्रदेश, मध्यप्रदेश, बिहार या मोजक्या राज्यांत होतो, यात शंका नाही. परंतु, प्रत्येक राज्याची आपली स्वतःची भाषा आणि संस्कृती आहे आणि तिचा आदर करणे तितकेच महत्त्वाचे आहे. भाषा केवळ संवादाचे माध्यम नसते, तर ती एका प्रांताची ओळख असते, तिच्या लोकांच्या भावना आणि इतिहासाचा आरसा असते. महाराष्ट्राच्या संदर्भात, जिथे लाखो लोक आपल्या उदरनिर्वाहासाठी येतात, तिथे मराठी भाषेला दुर्लक्षित करणे किंवा तिला दुय्यम स्थान देणे योग्य नाही.

        आजच्या जागतिकीकरणाच्या युगात, अनेक भाषा शिकणे ही एक मौल्यवान संपत्ती मानली जाते. इंग्रजी, स्पॅनिश, मंदारिन यांसारख्या भाषा शिकण्यावर भर दिला जातो. त्याचप्रमाणे, भारतासारख्या बहुभाषिक देशात, प्रादेशिक भाषा शिकणे हे तितकेच महत्त्वाचे आहे. विशेषतः महाराष्ट्रासारख्या आर्थिकदृष्ट्या महत्त्वाच्या राज्यात, मराठी भाषेचे ज्ञान असणे हे केवळ व्यवहारिकदृष्ट्या उपयुक्त नाही, तर ते सांस्कृतिक आणि सामाजिकदृष्ट्याही महत्त्वाचे आहे. यामुळे रोजगाराच्या संधी वाढतात, स्थानिक व्यवसायांशी जोडणी सोपी होते आणि सामाजिक संबंध दृढ होतात.

         महाराष्ट्रात येऊन मराठी शिकणे हे स्थानिक लोकांशी जोडले जाण्याचे, इथल्या समाजाचा भाग बनण्याचे आणि इथल्या संधींचा पुरेपूर फायदा घेण्याचे एक महत्त्वाचे साधन आहे. यामुळे केवळ व्यक्तीचाच फायदा होत नाही, तर राज्याच्या विकासालाही गती मिळते. जेव्हा विविध प्रांतांमधून आलेले लोक मराठी शिकतात आणि तिचा वापर करतात, तेव्हा मराठी भाषेचा प्रसार होतो आणि तिचे महत्त्व आणखी वाढते. ही केवळ एक भाषिक गरज नाही, तर एक विकासात्मक आणि सामाजिक गरज आहे.

        अर्धा देश महाराष्ट्रात येऊन आपले पोट भरत असेल, तर हे केवळ आर्थिक स्थलांतर नाही, तर एक सामाजिक आणि सांस्कृतिक मिश्रण आहे. या प्रक्रियेत, मराठी भाषा ही एक मजबूत दुवा म्हणून काम करते. त्यामुळे, महाराष्ट्राला हिंदी शिकण्याची गरज आहे की नाही यावर वाद घालण्याऐवजी, संपूर्ण देशालाच मराठी भाषा शिकण्याची गरज आहे, हे सत्य स्वीकारणे आणि त्याचा आदर करणे आवश्यक आहे. यामुळे केवळ महाराष्ट्राचाच नाही, तर संपूर्ण देशाचा सर्वांगीण विकास साधला जाईल. मराठी ही केवळ एक भाषा नाही, ती महाराष्ट्राची अस्मिता आहे आणि ती आत्मसात करणे हे इथल्या मातीचा आणि संस्कृतीचा आदर करण्यासारखे आहे. महाराष्ट्राचे सामर्थ्य ओळखून, मराठीला राष्ट्रीय स्तरावर अधिक महत्त्व देणे हे भारताच्या एकतेसाठी आणि प्रगतीसाठी आवश्यक आहे.