दृष्टिदान : प्रकाशाचे महादान

 -उमाजी म. केळुसकर ⬑ खारावारा ⬉

       
आज, जागतिक दृष्टिदान दिनानिमित्त, आपण एका अशा महान कार्याचा सन्मान करत आहोत जे मृत्यूनंतरही अनेकांच्या आयुष्यात प्रकाशाची ज्योत पेटवते. कल्पना करा, अंधारात चाचपडणाऱ्या एखाद्या व्यक्तीला पुन्हा हे सुंदर जग पाहता आले तर... आपल्या देशात आजही लाखो लोक डोळ्यांच्या विविध विकारांमुळे अंधत्वाचा सामना करत आहेत आणि यातील अनेकांना योग्य वेळी दृष्टिदान मिळाल्यास त्यांची दृष्टी परत येऊ शकते. पण अजूनही याविषयी अनेक गैरसमज आणि माहितीचा अभाव आहे. चला तर मग, या लेखातून आपण दृष्टिदानाचे महत्त्व, त्यासंबंधीचे गैरसमज आणि या पवित्र कार्यात आपण कसे सहभागी होऊ शकतो, यावर सखोल चर्चा करूया. 

       आपल्या समाजात अजूनही अनेक गैरसमजुतींमुळे किंवा माहितीच्या अभावामुळे दृष्टिदानाकडे दुर्लक्ष केले जाते. अनेकांना वाटते की दृष्टिदान केल्याने मृत्यूनंतर शरीर विद्रूप होईल किंवा पुढील जन्मात डोळे नसतील. हे सर्व गैरसमज आहेत. वास्तविक पाहता, मृत्यूनंतर काही तासांत डोळ्यातील बुबुळ (Cornea) काढले जाते. ही प्रक्रिया अत्यंत कमी वेळात पूर्ण होते आणि शरीरावर कोणताही विपरीत परिणाम होत नाही. बुबुळ काढल्यानंतर डोळ्याच्या जागेवर एक कृत्रिम डोळा बसवला जातो, ज्यामुळे शरीराची मूळ स्थिती कायम राहते. धार्मिक दृष्ट्याही कोणत्याही प्रमुख धर्मात दृष्टिदानाला विरोध नाही, उलट याला एक पुण्यकर्म मानले जाते.

         भारतात अंधत्वाची समस्या गंभीर आहे. राष्ट्रीय अंधत्व आणि दृष्टीदोष सर्वेक्षण २०१५-१९ नुसार, ४८.३% अंधत्व हे ‘कॉर्नियल अंधत्वामुळे’ आहे. म्हणजेच, डोळ्याच्या बुबुळाला झालेल्या नुकसानीमुळे अनेक जण अंधत्व भोगत आहेत. अशा रुग्णांसाठी, मृत व्यक्तीने दान केलेले बुबुळ हेच आशेचा किरण आहे. मात्र, मागणीच्या तुलनेत बुबुळांचा पुरवठा खूपच कमी आहे. यामागे जनजागृतीचा अभाव, अंधश्रद्धा आणि डोनेशन प्रक्रियेबद्दलची अपुरी माहिती ही प्रमुख कारणे आहेत.

         दृष्टिदानासाठी कोण पात्र आहे? कोणताही वयाचा, कोणत्याही धर्माचा, लिंगाचा माणूस दृष्टिदान करू शकतो. मधुमेह, रक्तदाब, चष्म्याचा नंबर असलेल्या व्यक्तीही दृष्टिदान करू शकतात. फक्त काही संसर्गजन्य रोग (उदा. एड्स, हिपॅटायटिस बी/सी, रेबीज) असलेल्या व्यक्ती दृष्टिदान करू शकत नाहीत. मृत्यूनंतर ६ ते ८ तासांच्या आत डोळे दान केले जावेत. यासाठी शक्य तितक्या लवकर 'आय बँक' किंवा जवळच्या रुग्णालयाशी संपर्क साधणे आवश्यक आहे.

        दृष्टिदान ही केवळ एक वैद्यकीय प्रक्रिया नाही, तर ती माणुसकीची आणि दातृत्वाची एक सर्वोच्च अभिव्यक्ती आहे. आपल्या मृत्यूनंतरही आपण कोणाच्या तरी जीवनात प्रकाशाची ज्योत पेटवू शकतो, यापेक्षा मोठे समाधान काय असू शकते? कल्पना करा, एका व्यक्तीला पुन्हा जग पाहता येत आहे, आपल्या कुटुंबाला ओळखता येत आहे, पुस्तके वाचता येत आहेत, निसर्गाचे सौंदर्य अनुभवता येत आहे. हे सर्व शक्य होते, कारण एखाद्या उदार हृदयाच्या व्यक्तीने दृष्टिदानाचा निर्णय घेतला होता.

         या जागतिक दृष्टिदान दिनानिमित्त, आपण सर्वांनी एक शपथ घेऊया. ती म्हणजे, दृष्टिदानाबद्दलची माहिती जास्तीत जास्त लोकांपर्यंत पोहोचवण्याची. आपल्या कुटुंबातील सदस्यांशी, मित्रांशी, सहकाऱ्यांशी याबद्दल मोकळेपणाने चर्चा करा. त्यांना दृष्टिदानाचे महत्त्व पटवून द्या. स्वतः दृष्टिदानाची प्रतिज्ञा घ्या आणि इतरांनाही यासाठी प्रेरित करा. अनेक 'आय बँक्स' आणि स्वयंसेवी संस्था या कामात अग्रेसर आहेत. त्यांच्याशी संपर्क साधून आपण अधिक माहिती मिळवू शकतो आणि आपल्या इच्छेची नोंदणी करू शकतो.

        शासनानेही या दिशेने अधिक प्रयत्न करणे आवश्यक आहे. दृष्टिदानासंबंधीचे कायदे अधिक सुलभ करावेत, 'आय बँक्स'ना अधिक सुविधा उपलब्ध करून द्याव्यात आणि आरोग्य कर्मचाऱ्यांना याबद्दल योग्य प्रशिक्षण द्यावे. रुग्णालयांमध्ये मृत्यूनंतर दृष्टिदानाबद्दल माहिती देण्याची आणि प्रक्रिया पार पाडण्याची सोय असावी. प्रसारमाध्यमांनीही या जनजागृती मोहिमेत सक्रिय सहभाग घ्यावा.

        एका व्यक्तीचे दृष्टिदान, अनेक अंधांच्या जीवनात प्रकाश आणू शकते. हा केवळ एक वैद्यकीय उपचार नाही, तर एक सामाजिक जबाबदारी आहे. चला तर मग, या जागतिक दृष्टिदान दिनानिमित्त, 'एक दृष्टी, हजारो जीवन' या संकल्पनेला प्रत्यक्षात आणण्यासाठी कटिबद्ध होऊया. आपल्या मृत्यूनंतरही आपले डोळे या जगात उघडे राहून इतरांना पाहण्याची संधी देतील, यापेक्षा मोठे दान नाही! आपण आपल्या शेवटच्या क्षणी कोणाच्यातरी जीवनात प्रकाश आणायला तयार आहात का? हाच प्रश्न आज प्रत्येकाने स्वतःला विचारण्याची गरज आहे.