अबू आझमींच्या कोलांटउड्या!

-उमाजी म. केळुसकर ⬑ दादागिरी ⬉

पंढरपूरची आषाढी वारी ही महाराष्ट्राची सांस्कृतिक ओळख आणि भक्ती परंपरेचा अविभाज्य भाग मानली जाते. अनेक वर्षांपासून या वारीवर श्रद्धाळू भाविकांची अलोट गर्दी असते आणि ती महाराष्ट्राच्या सामाजिक एकोप्याचे प्रतीक बनली आहे. अशा या पवित्र वारीबद्दल समाजवादी पक्षाचे नेते अबू आझमी यांनी केलेल्या वादग्रस्त वक्तव्यामुळे राज्यभरात संतापाची लाट उसळली. "मी माझे शब्द पूर्णपणे मागे घेतो" या माफीनाम्यासह, आझमींनी अखेर आपली चूक कबूल केली, पण या घटनेने अनेक गंभीर प्रश्न निर्माण केले आहेत, ज्यावर चिंतन करणे आवश्यक आहे. 

          अबू आझमी यांचा जन्म ८ ऑगस्ट १९५५ रोजी आझमगड, उत्तर प्रदेश येथे झाला. विशेषतः, ते आझमगडमधील मंजीरपट्टी गावाचे आहेत.  महाराष्ट्राने त्यांची पोटापाण्याची सोय केली. त्यांना आधार दिला. अगदी लोकप्रतिनिधी म्हणून त्यांची सोय केली. पण ते कधी महाराष्ट्राशी एकरुप  झाले नाहीत. येथले सण, उत्सव, मराठी माणूस त्यांच्या डोळ्यातील कुसळ बनले. त्यांनी वारी निमित्ताने चक्क वारकऱ्यांवर शाब्दिक वार केला. तो वार अखेर त्यांच्यावरच उलटला. सूर्यावर थुंकण्याचा प्रयत्न केल्यावर स्वत:च्याच अंगावर थुंकी पडते हे या प्रकणावरुन दिसून आले. 

        पंढरपूरची वारी ही केवळ एक धार्मिक यात्रा नसून, ती एक सामाजिक चळवळ आहे. हजारो वर्षांपासून चालत आलेली ही परंपरा महाराष्ट्राच्या ग्रामीण जीवनाचा अविभाज्य भाग आहे. या वारीतून समता, बंधुता आणि एकोपा यांचा संदेश दिला जातो. जाती-धर्म, गरीब-श्रीमंत हे भेद विसरून सर्वजण एकाच भक्तीच्या धाग्याने एकत्र येतात. संत ज्ञानेश्वर, संत तुकाराम यांसारख्या संतांनी भागवत धर्माची पताका फडकवली आणि त्यातून सर्वसामान्यांना भक्तीचा सोपा मार्ग दाखवला. वारी हा त्याचाच एक भाग आहे. अशा पवित्र परंपरेबद्दल बेजबाबदारपणे बोलणे हे केवळ वारकऱ्यांचा अपमान नसून, महाराष्ट्राच्या संस्कृतीचाच अनादर आहे. अबू आझमींसारख्या ज्येष्ठ नेत्याकडून अशा प्रकारच्या वक्तव्याची अपेक्षा नव्हती, पण ते अशी वक्तव्ये सातत्याने करत असतात हे मात्र सत्य आहे. त्यांच्या माफीनाम्यात जरी "मी माझे शब्द पूर्णपणे मागे घेतो" असे म्हटले असले तरी, या घटनेमुळे समाजात निर्माण झालेली कटुता लगेच दूर होणार नाही. एखाद्या नेत्याने अशा प्रकारे सार्वजनिकरित्या माफी मागण्याची वेळ येणे हेच दुर्दैवी आहे. 

        हे काही अबू आझमींचे पहिलेच वादग्रस्त वक्तव्य नाही, तर यापूर्वीही त्यांनी अनेकदा अशी विधाने करून स्वतःला वादाच्या भोवऱ्यात ओढले आहे. २००९ मध्ये, महाराष्ट्र विधानसभेत सदस्य म्हणून शपथ घेताना त्यांनी मराठीऐवजी हिंदी भाषेत शपथ घेतली होती, ज्यामुळे मनसे (महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना) कार्यकर्त्यांनी त्यांना सभागृहातच धक्काबुक्की केली होती आणि यावरून मोठा वाद निर्माण झाला होता. २०१४ मध्ये, बलात्काराच्या संदर्भात त्यांनी 'महिलांना फाशी द्यायला हवी, पुरुषांना नाही' असे अत्यंत संतापजनक विधान केले होते. त्यांच्या मते, इस्लामनुसार जर विवाहित किंवा अविवाहित महिला एखाद्या पुरुषासोबत स्वतःच्या संमतीने किंवा संमतीशिवाय गेली, तर दोघांनाही फाशी दिली पाहिजे, केवळ पुरुषाला नाही. या वक्तव्यामुळे महिलांच्या सुरक्षिततेवर आणि त्यांच्या अधिकारांवर प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले होते, ज्यामुळे देशभरातून तीव्र टीका झाली. याव्यतिरिक्त, 'वंदे मातरम्' च्या अनिवार्यतेवरूनही त्यांनी वादग्रस्त भूमिका घेतली होती, ज्यामुळे राष्ट्रीय एकात्मतेच्या मुद्द्यावर चर्चा झाली. त्यांनी हिंदी भाषेच्या वापरावरूनही वादग्रस्त टिप्पणी केली होती, ज्यामुळे मराठी भाषिकांमध्ये नाराजी निर्माण झाली. औरंगजेबाचे उदात्तीकरण केल्याबद्दलही त्यांच्यावर टीका झाली होती, ज्यामुळे त्यांना विधानसभेतून निलंबित करण्यात आले होते. तसेच, मुंबईतील बॉम्बस्फोटांनंतर त्यांनी हिंदू समुदायाला लक्ष्य करणारी विधाने केली होती, ज्यामुळे सामाजिक सलोख्याला धक्का पोहोचला होता. अशा वक्तव्यांमुळे समाजाच्या विविध स्तरांतून तीव्र प्रतिक्रिया उमटल्या आहेत. यामुळे असे दिसून येते की, आझमींच्या वक्तव्यांमध्ये संयमाचा अभाव दिसून येतो आणि ते अनेकदा धार्मिक किंवा सामाजिक संवेदनशीलतेची मर्यादा ओलांडतात. अशा प्रकारची पुनरावृत्ती दर्शवते की, केवळ माफी मागणे पुरेसे नाही, तर सार्वजनिक जीवनात अधिक जबाबदार आणि विचारपूर्वक भूमिका घेणे आवश्यक आहे.

        या घटनेतून आपण काही महत्त्वाचे धडे शिकू शकतो. जबाबदार सार्वजनिक संवाद ही काळाची गरज आहे; राजकीय नेत्यांनी सार्वजनिक व्यासपीठावर बोलताना शब्द निवडताना अत्यंत काळजी घेणे आवश्यक आहे. त्यांचे शब्द समाजात ध्रुवीकरण निर्माण करू नयेत याची दक्षता घ्यावी. धार्मिक सलोखा आणि सहिष्णुता हा भारताच्या शक्तीचा आधार आहे; विविध धर्म आणि परंपरांचा आदर करणे हे आपल्या सामाजिक सलोख्यासाठी आवश्यक आहे. कोणत्याही धर्माबद्दल किंवा परंपरेबद्दल अपमानजनक बोलणे हे सामाजिक शांततेसाठी घातक आहे. प्रत्येक नेत्याला इतिहासाची आणि संस्कृतीची जाणीव असणे महत्त्वाचे आहे; पंढरपूरची वारी असो वा इतर कोणतीही सांस्कृतिक परंपरा, तिचे महत्त्व आणि इतिहास समजून घेणे आवश्यक आहे, केवळ तात्पुरत्या राजकीय फायद्यासाठी या परंपरांवर भाष्य करणे टाळले पाहिजे. माफीची प्रामाणिकता नेहमीच तपासली जाते; अबू आझमींनी माफी मागितली असली तरी, ती केवळ राजकीय दबावामुळे होती की खऱ्या अर्थाने पश्चात्ताप झाल्यामुळे, हा प्रश्न उपस्थित होतो. 

      भविष्यात अशा घटना टाळण्यासाठी, नेत्यांनी केवळ बोलण्यावरच नाही तर कृतीतूनही आपला आदर व्यक्त करणे महत्त्वाचे आहे. या घटनेमुळे एक गोष्ट स्पष्ट झाली की, वारकरी संप्रदाय आणि महाराष्ट्रातील जनता आपल्या परंपरांविषयी किती संवेदनशील आहे. कोणताही राजकीय पक्ष किंवा नेता या भावनांशी खेळण्याचा प्रयत्न करेल, त्याला याची किंमत मोजावी लागेल. अबू आझमींनी माफी मागितली असली तरी, या घटनेने महाराष्ट्राच्या सामाजिक आणि राजकीय पटलावर एक महत्त्वाचा धडा दिला आहे. भविष्यात असे प्रसंग टाळण्यासाठी, सर्वच राजकीय नेत्यांनी अधिक जबाबदारीने वागावे आणि आपल्या शब्दांचा समाजावर होणारा परिणाम लक्षात घ्यावा, अशी अपेक्षा आहे. पंढरपूरची वारी ही महाराष्ट्राची शान आहे, आणि तिचे पावित्र्य जपण्याची जबाबदारी केवळ वारकऱ्यांची नाही, तर समाजातील प्रत्येक घटकाची आहे, मग तो राजकीय नेता असो वा सामान्य नागरिक. अबू आझमींच्या माफीने हा अध्याय तात्पुरता संपला असला तरी, या घटनेतून मिळालेला धडा कायमस्वरूपी लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे.