ठाणे जिमाकावर फुलली बाग

-उमाजी म. केळुसकर ⬑ खारावारा ⬉

आज जेव्हा जग हवामान बदल आणि शहरीकरणाचे गंभीर परिणाम अनुभवत आहे, तेव्हा प्रत्येक लहान प्रयत्नही महत्त्वाचा ठरतो. अशा परिस्थितीत, पर्यावरणपूरक जीवनशैली आणि शाश्वत विकासाच्या दिशेने टाकलेले एक महत्त्वाचे पाऊल म्हणून ठाणे जिल्हा माहिती कार्यालयाच्या छतावर नुकतीच बहरलेली सुंदर बाग, केवळ हिरवीगार जागा न राहता, एक प्रेरणादायी उदाहरण बनली आहे. राज्य सरकारच्या शंभर आणि दीडशे दिवसांच्या कृती आराखड्यांतर्गत विविध शासकीय कार्यालये उपक्रम राबवत असताना, ठाणे जिल्हा प्रशासनातर्फे व ठाणे जिल्हा माहिती कार्यालयाच्या पुढाकाराने ठाणे जिल्ह्याचे तरुण, तडफदार, कर्तव्याशी एकनिष्ठ आणि कल्पक असे जिल्हा माहिती अधिकारी मनोज शिवाजी सानप यांच्या चैतन्यशील धडपडीतून आणि पर्यावरणतज्ज्ञ विजयकुमार कट्टी यांच्या सहकार्याने साकारलेली ही अभिनव कल्पना, समाजाच्या प्रत्येक स्तराला पर्यावरणासाठी एकत्र येण्याचे आवाहन करत आहे.

          या टेरेस गार्डनची संकल्पना फक्त सौंदर्यवृद्धीपुरती मर्यादित नाही, तर ती पर्यावरण रक्षण, कचऱ्याच्या पुनर्वापराची जाणीव आणि सकारात्मक सामाजिक परिवर्तन घडवण्याच्या हेतूने साकारली आहे. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, ही बाग टाकाऊ लाकूड, प्लास्टिक आणि जुने कपडे यांचा वापर करून फुलवण्यात आली आहे. हा दृष्टिकोन कचरा व्यवस्थापनासाठी एक अभिनव मार्ग दाखवतो. आपण अनेकदा अनावश्यक समजून फेकून देतो त्या वस्तूंना एक नवीन जीवन देता येते, हेच यातून अधोरेखित होते. पर्यावरणतज्ज्ञ विजयकुमार कट्टी यांनी म्हटल्याप्रमाणे, "कोणतीही वस्तू फेकण्याऐवजी तिला दुसरे आयुष्य देता येते, हेच इथे दाखवले आहे." हे वाक्य केवळ एक विधान नसून, पुनर्वापराच्या संस्कृतीचा पाया रोवणारे एक तत्त्वज्ञान आहे.

        या बागेत 45 हून अधिक प्रजातींची झाडे लावण्यात आली आहेत. ही झाडे केवळ डोळ्यांना सुखद वाटणारे हरित सौंदर्यच देत नाहीत, तर अनेक पर्यावरणीय लाभ देखील देतात. छतावर लावलेली झाडे इमारतीचे तापमान कमी करण्यास मदत करतात. यामुळे वातानुकूलनाचा वापर कमी होतो आणि ऊर्जेची बचत होते. वाढत्या शहरीकरणात, काँक्रीटची जंगले तयार होत असताना, शहरांचे तापमान वाढत आहे. अशा परिस्थितीत, छतावरील बागा शहरी उष्णता बेटांचा प्रभाव कमी करण्यास मोलाची मदत करतात. ही झाडे प्रदूषण विरहित परिसर निर्माण करण्यास हातभार लावतात. झाडे हवेतील कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेतात आणि ऑक्सिजन बाहेर टाकतात, ज्यामुळे हवेची गुणवत्ता सुधारते. शहरांमधील वाढत्या प्रदूषणामुळे निर्माण होणाऱ्या आरोग्य समस्यांवर हा एक छोटा पण प्रभावी उपाय आहे. विशेष म्हणजे, या बागेतील काही झाडे डास प्रतिबंधक वातावरण तयार करण्यासही मदत करतात, ज्यामुळे आरोग्य आणि स्वच्छतेच्या दृष्टीनेही हा एक महत्त्वाचा फायदा आहे.

        विजयकुमार कट्टी यांनी म्हटल्याप्रमाणे, "या बागेतील प्रत्येक रोप हे शिक्षक आहे." हे विधान खूप मार्मिक आहे. झाडे आपल्याला संयम, जबाबदारी आणि निसर्गाशी संवेदनशीलतेने वागण्याचा धडा शिकवतात. एका रोपाला लावण्यापासून ते त्याची वाढ होईपर्यंत लागणारा संयम, त्याला नियमित पाणी घालण्याची आणि त्याची काळजी घेण्याची जबाबदारी, आणि निसर्गाच्या प्रत्येक लहान घटकाची संवेदनशीलता यातून शिकायला मिळते. ही शिकवण केवळ व्यक्तींसाठीच नव्हे, तर समाजासाठीही अत्यंत आवश्यक आहे.

          या छतावरील बागेचे मॉडेल शाळा, महाविद्यालये, ग्रामीण भाग, गृहनिर्माण संस्था आणि शासकीय इमारतींमध्ये सहजपणे राबवता येऊ शकते. याची अंमलबजावणी करणे सोपे असून, त्याचे फायदे अनेक आणि दूरगामी आहेत. शैक्षणिक संस्थांमध्ये हे मॉडेल राबवल्यास विद्यार्थ्यांना लहानपणापासूनच पर्यावरणाचे महत्त्व आणि शाश्वत पद्धतींचे ज्ञान मिळेल. ग्रामीण भागात, जिथे पाण्याची उपलब्धता आणि कचरा व्यवस्थापन ही आव्हाने आहेत, तिथे हे मॉडेल उपयोगाचे ठरू शकते. गृहनिर्माण संस्थांमध्ये हे मॉडेल राबवल्यास नागरिकांना एकत्र येऊन पर्यावरणासाठी काहीतरी करण्याची संधी मिळेल, ज्यामुळे सामुदायिक भावना वाढीस लागेल.

        
पर्यावरण संरक्षणाची ही कृती-आधारित पद्धत 'विचारातून कृती'कडे नेणारी ठरणार आहे, असे विधान ठाणे जिल्हा माहिती अधिकारी मनोज शिवाजी सानप यांनी केले, ते अगदी योग्यच आहे. आजच्या युगात केवळ पर्यावरणाबद्दल बोलणे पुरेसे नाही, तर प्रत्यक्ष कृती करणे आवश्यक आहे. पर्यावरण समस्यांवर उपाययोजना करण्यासाठी चर्चासत्रे, परिषदा आणि धोरणे आवश्यक असली तरी, त्याशिवाय प्रत्यक्ष जमिनीवर कृती करणे तितकेच महत्त्वाचे आहे. ठाणे जिल्हा माहिती कार्यालयाने उचललेले हे पाऊल इतरांसाठी एक आदर्श उदाहरण आहे.

       ठाणे जिल्हा माहिती कार्यालयावरील हे टेरेस गार्डन केवळ एक बाग नाही, तर ते आशा, बदल आणि जबाबदारीचे प्रतीक आहे. हे आपल्याला आठवण करून देते की, मोठे बदल नेहमी लहान पावलांनी सुरू होतात. प्रत्येक नागरिक, प्रत्येक संस्था आणि प्रत्येक प्रशासकीय घटक अशा छोट्या पण प्रभावी उपायांमध्ये सहभागी झाल्यास, आपण निश्चितच आपल्या पर्यावरणाचे रक्षण करू शकू आणि भावी पिढ्यांसाठी एक सुंदर आणि निरोगी जग निर्माण करू शकू.

        आज, जेव्हा पर्यावरण आणि शाश्वतता हे शब्द केवळ पुस्तकी चर्चांमधून बाहेर पडून प्रत्यक्ष जीवनाचा भाग बनण्याची गरज आहे, तेव्हा ठाण्याच्या या प्रयत्नाचे कौतुक करावे तेवढे थोडेच आहे. हे केवळ एक हरित छत नाही, तर ते एक हरित मन घडवणारे केंद्र आहे. हे एक असे केंद्र आहे, जिथे निसर्गाशी संवाद साधला जातो, पुनर्वापराबद्दल शिकवले जाते आणि पर्यावरणासाठी काहीतरी करण्याची प्रेरणा दिली जाते.

       आपण आपल्या इमारतीच्या छतावर अशी बाग फुलवण्याचा विचार कधी करणार? ही केवळ एक बाग नाही, तर ती एक जीवनशैली आहे; एक अशी जीवनशैली जी आपल्याला निसर्गाच्या जवळ आणते आणि आपल्या भविष्यासाठी आशा निर्माण करते. ठाणे जिल्हा माहिती कार्यालयाने लावलेले हे रोपटे आता एका मोठ्या वृक्षात रूपांतरित होऊन अनेकांना प्रेरणा देईल अशी आशा आहे. हीच वेळ आहे विचार करण्याच्या पलीकडे जाऊन कृती करण्याची.