शरीर, मन आणि आत्म्याला जोडणारा वैश्विक उत्सव

-उमाजी म. केळुसकर ⬑ विश्वभरारी ⬉

आज २१ जून, आंतरराष्ट्रीय योग दिन. दरवर्षी हा दिवस जगभरात मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. योगाचे महत्त्व आणि त्याचे मानवी जीवनावर होणारे सकारात्मक परिणाम अधोरेखित करण्याचा हा एक महत्त्वाचा दिवस आहे. योग हा केवळ शारीरिक व्यायाम नसून, तो एक जीवनशैली आहे, जो शरीर, मन आणि आत्म्याला जोडण्याचे काम करतो.

योगाची उत्पत्ती भारतात हजारो वर्षांपूर्वी झाली. वेद काळात योगाचा उल्लेख आढळतो आणि पतंजली ऋषींनी त्यांच्या योगसूत्रांमध्ये योगाचे नियम आणि तत्त्वे पद्धतशीरपणे मांडली. योग हा भारतीय संस्कृतीचा अविभाज्य भाग बनला आहे, जो पिढ्यानपिढ्या चालत आलेला ज्ञानाचा वारसा आहे. योगाचा मुख्य उद्देश आत्मज्ञान प्राप्त करणे आणि मोक्षाकडे वाटचाल करणे हा होता. कालांतराने, योगाचे विविध प्रकार विकसित झाले, ज्यात हठयोग, राजयोग, कर्मयोग, ज्ञानयोग, भक्तियोग यांचा समावेश आहे.

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी २७ सप्टेंबर २०१४ रोजी संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या महासभेत आंतरराष्ट्रीय योग दिन साजरा करण्याचा प्रस्ताव मांडला होता. या प्रस्तावाला १७७ देशांनी पाठिंबा दिला आणि अवघ्या ९० दिवसांत २१ जून हा दिवस आंतरराष्ट्रीय योग दिन म्हणून घोषित करण्यात आला. २१ जून हा दिवस निवडण्यामागे खास कारण आहे. या दिवशी उत्तर गोलार्धात सर्वात मोठा दिवस असतो, ज्याला उन्हाळी संक्रांती (Summer Solstice) म्हणतात. भारतीय संस्कृतीमध्ये या दिवसाला विशेष महत्त्व आहे, कारण या दिवसापासून दक्षिणेकडे सूर्याची वाटचाल सुरू होते, ज्याला ‘दक्षिणायन’ म्हणतात. योगिक परंपरेनुसार, दक्षिणायन हे आध्यात्मिक साधनेसाठी अत्यंत अनुकूल मानले जाते.

योग हा केवळ शारीरिक स्तरावरच नव्हे, तर मानसिक, भावनिक आणि आध्यात्मिक स्तरांवरही अनेक फायदे देतो. शारीरिक फायद्यांमध्ये लवचिकता वाढवणे, शक्ती वाढवणे, संतुलन सुधारणे, रक्ताभिसरण सुधारणे, पचनक्रिया सुधारणे, रोगप्रतिकारशक्ती वाढवणे आणि दीर्घकाळ टिकणाऱ्या आजारांवर नियंत्रण यांचा समावेश आहे. मानसिक आणि भावनिक फायद्यांमध्ये ताण कमी करणे, एकाग्रता वाढवणे, स्मरणशक्ती सुधारणे, आत्मविश्वास वाढवणे, झोपेची गुणवत्ता सुधारणे आणि सकारात्मक दृष्टिकोन यांचा समावेश आहे. आध्यात्मिक फायद्यांमध्ये आत्म-जागरूकता वाढवणे, शांती आणि समाधान आणि जीवनाचा उद्देश समजून घेण्यास मदत यांचा समावेश होतो.

आजच्या धकाधकीच्या जीवनात, जिथे ताण, चिंता आणि अनेक शारीरिक व्याधी सामान्य झाल्या आहेत, तिथे योगाचे महत्त्व अधिक वाढले आहे. डिजिटल युगात, जिथे आपण सतत तंत्रज्ञानाच्या संपर्कात असतो, तिथे मन शांत ठेवणे आणि स्वतःशी जोडले जाणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. योग हा या गरजा पूर्ण करण्याचा एक उत्तम मार्ग आहे. शहरे आणि महानगरांमधील वाढते प्रदूषण, धावपळीचे जीवन, कामाचा ताण, खाण्यापिण्याच्या चुकीच्या सवयी यामुळे अनेकांना आरोग्य समस्यांना सामोरे जावे लागत आहे. अशा वेळी, योग एक समग्र उपाय (holistic solution) म्हणून समोर येतो. कोणत्याही वयोगटातील व्यक्ती योग करू शकते, कारण त्याचे अनेक प्रकार उपलब्ध आहेत, जे प्रत्येकाच्या गरजेनुसार आणि क्षमतेनुसार निवडले जाऊ शकतात. कोरोना महामारीच्या काळात योगाचे महत्त्व आणखी स्पष्ट झाले. ज्या काळात शारीरिक आणि मानसिक आरोग्याची काळजी घेणे अत्यंत आवश्यक होते, तेव्हा अनेक लोकांनी योगाचा आधार घेतला. फुफ्फुसांची क्षमता वाढवण्यासाठी, प्रतिकारशक्ती सुधारण्यासाठी आणि मानसिक ताण कमी करण्यासाठी योगाभ्यास अत्यंत उपयुक्त ठरला.

आंतरराष्ट्रीय योग दिन साजरा केल्याने जगभरात योगाबद्दल जागरूकता वाढली आहे. आता योग केवळ काही मर्यादित लोकांसाठी राहिलेला नाही, तर तो जगभरातील कोट्यवधी लोकांच्या जीवनाचा भाग बनला आहे. अनेक देशांनी योगाला त्यांच्या आरोग्य कार्यक्रमांचा भाग बनवले आहे. शाळा, महाविद्यालये, कॉर्पोरेट कार्यालये आणि अगदी रुग्णालयांमध्येही योगाचे वर्ग घेतले जातात. भविष्यात, योग हे एक जागतिक आरोग्य चळवळ बनेल अशी अपेक्षा आहे. केवळ शारीरिक आसने नव्हे, तर योगाची मूलभूत तत्त्वे, जसे की यम (नैतिक नियम), नियम (आत्म-शिस्त), प्राणायाम (श्वास नियंत्रण), ध्यान (Meditation) आणि प्रत्याहार (इंद्रिय नियंत्रण) हे अधिक महत्त्वाचे ठरतील.

आंतरराष्ट्रीय योग दिन हा केवळ एका दिवसाचा उत्सव नाही, तर तो योगाला आपल्या दैनंदिन जीवनाचा भाग बनवण्याची प्रेरणा देणारा दिवस आहे. योग हे एक अमूल्य वरदान आहे, जे आपल्याला निरोगी, आनंदी आणि शांत जीवन जगण्यास मदत करते. त्यामुळे, चला, या आंतरराष्ट्रीय योग दिनानिमित्त आपण सर्वजण योगाचा आपल्या जीवनात स्वीकार करूया आणि एक निरोगी, संतुलित आणि अधिक शांत जगाच्या निर्मितीमध्ये आपले योगदान देऊया. योग करा, निरोगी राहा!