विवेक लागू : रंगभूमी ते रुपेरी पडदा

-उमाजी म. केळुसकर ⬑ नाट्य-चित्ररंग ⬉

   
विवेक लागू हे केवळ एक नाव नव्हते, तर ते एका अष्टपैलू व्यक्तिमत्त्वाचे प्रतीक होते; एक असे व्यक्तिमत्व ज्याने कलाविश्वाच्या अनेक पैलूंना स्पर्श करत स्वतःची अशी एक वेगळी ओळख निर्माण केली. पुणे शहराच्या मातीने त्यांना कलेची प्रारंभिक बीजे दिली. इथेच त्यांच्या मनात लेखन आणि दिग्दर्शनाची आवड रुजली, जी त्यांना मुंबई नगरीत घेऊन आली. मुंबईत पाऊल ठेवताच त्यांनी थेट रंगभूमीवर आपले पहिले पाऊल ठेवले. अभिनयापूर्वी त्यांनी लेखन आणि दिग्दर्शन क्षेत्रात स्वतःला सिद्ध केले. त्यांच्या काही नाटकांना मिळालेले पुरस्कार हे त्यांच्यातील प्रतिभावान दिग्दर्शक आणि लेखकाची साक्ष देतात. संगीताचीही त्यांना उत्तम जाण होती, जी त्यांच्या संवेदनशील मनाचे द्योतक होती.काल १९ जून रोजी त्यांच्या झालेल्या निधनाने मराठी कलासृष्टीने एक असा तारा गमावला आहे, ज्याचे तेज अनेक वर्षांपासून रंगभूमी आणि रुपेरी पडद्यावर पसरले होते. 

          मनोरंजन क्षेत्रातील त्यांचा प्रवेश हा पूर्वनियोजित नव्हता, तर तो एक सुंदर अपघात होता, असे म्हटले तर वावगे ठरणार नाही. प्रसिद्ध दिग्दर्शक विजय मेहता यांच्या अभिनय शिबिरात सहभागी होण्याची संधी त्यांना मिळाली. हे शिबीर केवळ अभिनयाचे धडे देणारे होते, तरीही मुंबईत एक महिना विनामूल्य राहता येणार असल्याने त्यांनी ते शिबीर स्वीकारले. इथेच अभिनयाच्या जादूने त्यांना भुरळ घातली आणि दिग्दर्शनाची आवड असूनही, ते अभिनयाच्या दिशेने वळले. विशेष म्हणजे, त्यांनी अभिनयातही आपला ठसा उमटवला आणि या क्षेत्रातही त्यांना अनेक पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले. हे त्यांच्या अंगभूत कलेचे आणि कोणत्याही भूमिकेला न्याय देण्याच्या क्षमतेचे द्योतक होते.   कलेवरचे त्यांचे प्रेम इतके गाढ होते की, बँकेत नोकरी करत असतानाही त्यांनी आपले कलाकार्य सुरूच ठेवले. एकाच वेळी दोन क्षेत्रांत समतोल साधत काम करणे हे त्यांच्या निष्ठेचे प्रतीक होते, पण अखेर कलेच्या ओढीने त्यांनी बँकेची नोकरी सोडून दिली आणि स्वतःला पूर्णपणे कलाक्षेत्राला समर्पित केले.

        दूरचित्रवाणीवर सर्वाधिक काळ चाललेली आणि प्रचंड लोकप्रिय ठरलेली मालिका 'चार दिवस सासूचे' मध्ये त्यांनी साकारलेली भूमिका प्रेक्षकांच्या मनात कायम घर करून राहिली. या भूमिकेने त्यांना घराघरात पोहोचवले आणि एका लोकप्रिय चेहऱ्याची ओळख दिली. याशिवाय, 'हे मन बावरे' यांसारख्या मालिकांमधूनही त्यांनी आपल्या अभिनयाची खोली दाखवून दिली. त्यांची अभिनय क्षमता केवळ दूरचित्रवाणीपुरती मर्यादित नव्हती. त्यांनी जागतिक स्तरावरील महान नाटककार शेक्सपियर यांची दोन नाटकेही यशस्वीपणे केली, जे त्यांच्या बहुआयामी प्रतिभेचे उदाहरण आहे. रुपेरी पडद्यावरही त्यांनी आपले कौशल्य सिद्ध केले. अनुराग कश्यप दिग्दर्शित 'अगली' या गाजलेल्या चित्रपटात त्यांनी प्रभावी भूमिका साकारली. याशिवाय, 'व्हॉट अबाऊट सावरकर', 'सर्व मंगल सावधान' आणि '३१ दिवस ' यांसारख्या अनेक चित्रपटांमधून त्यांनी वैविध्यपूर्ण भूमिकांना जिवंत केले. प्रत्येक भूमिकेत ते पूर्णपणे समरसून जात असत आणि त्यामुळेच त्यांचे प्रत्येक पात्र प्रेक्षकांच्या कायम लक्षात राहिले.

       विवेक लागू यांच्या वैयक्तिक आयुष्यातही कलेचा धागा गुंफलेला होता. १९७८ साली त्यांचे लग्न प्रसिद्ध आणि लोकप्रिय अभिनेत्री रीमा लागू यांच्याशी झाले. रंगभूमीवर काम करत असतानाच त्यांची ओळख झाली होती आणि त्या पहिल्या भेटीतच ते एकमेकांच्या प्रेमात पडले होते. ही केवळ दोन कलाकारांची भेट नव्हती, तर दोन सर्जनशील आत्म्यांचे मिलन होते. लग्नानंतर दोघांचीही कारकीर्द अधिक बहरली. दशकभराने, म्हणजेच १९८८ साली, त्यांच्या जीवनात आनंदाचे क्षण घेऊन त्यांची कन्या मृण्मयी लागू हिचा जन्म झाला. मात्र, दुर्दैवाने, त्याच वर्षी काही मतभेदांमुळे त्यांचे नाते संपुष्टात आले आणि त्यांनी वेगळे होण्याचा निर्णय घेतला. घटस्फोटानंतरही त्यांनी कधीही दुसरे लग्न केले नाही, हे त्यांच्यातील एक वेगळे नाते दर्शवते. विशेष म्हणजे, वेगळे झाल्यानंतरही त्यांनी काही नाटकांमध्ये एकत्र काम केले, जे त्यांच्यातील व्यावसायिकता आणि कलाप्रती असलेल्या आदराचे प्रतीक आहे. आज त्यांची कन्या मृण्मयी ही देखील कलाक्षेत्रात स्वतःची ओळख निर्माण करत आहे. तिने तापसी पन्नू अभिनीत 'थप्पड' सारखा गाजलेला सिनेमा लिहिला असून, 'स्कूप' या लोकप्रिय वेब सिरीजचेही लेखन तिने केले आहे. कलेचा वारसा त्यांच्या कुटुंबात एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीकडे यशस्वीपणे हस्तांतरित झाला आहे.

          विवेक लागू यांनी मराठी आणि हिंदी चित्रपट तसेच दूरचित्रवाणी मालिकांमध्ये अनेक संस्मरणीय भूमिका साकारल्या. त्यांच्या अभिनयातील सहजता आणि भूमिकेशी एकरूप होण्याची त्यांची क्षमता ही वाखाणण्याजोगी होती. त्यांनी केवळ अभिनयच नाही, तर लेखन आणि दिग्दर्शन क्षेत्रातही आपला मोलाचा वाटा उचलला. 'चल आटप लवकर', 'प्रकरण दुसरे', 'सर्वस्वी तुझीच!' यांसारखी नाटके त्यांनी लिहिली. 'तुला मी..मला मी' हे नाटक त्यांनी दिग्दर्शित केले, तर 'अबोल झाली सतार', 'आपलं बुवा असं आहे', 'कोपता वास्तुदेवता', 'जंगली कबूतर', 'ती वेळच तशी होती', 'बीज', 'रानभूल', 'सूर्यास्त', 'स्पर्श' यांसारख्या अनेक गाजलेल्या नाटकांमध्ये त्यांनी अभिनयाने जीव ओतला. त्यांच्या प्रत्येक कलाकृतीने प्रेक्षकांना विचार करण्यास प्रवृत्त केले, त्यांना हसण्यास भाग पाडले आणि अनेकदा त्यांच्या डोळ्यात पाणीही आणले.

          विवेक लागू यांचे ७१  व्या वर्षी  झालेले निधन हे केवळ एका कलाकाराचे निधन नाही, तर मराठी आणि भारतीय कलासृष्टीच्या एका समृद्ध पर्वाचा अस्त आहे. त्यांनी आपल्या कलेच्या माध्यमातून जे काही दिले आहे, ते पुढील अनेक पिढ्यांसाठी प्रेरणादायी ठरेल. त्यांच्या जाण्याने निर्माण झालेली पोकळी भरून काढणे खरोखरच कठीण आहे. त्यांच्या स्मृती आणि त्यांच्या कलाकृती कायम आपल्या स्मरणात राहतील.