भारताच्या तांत्रिक सामर्थ्याचा गौरवदिन

  -उमाजी म. केळुसकर ⬑ खारावारा ⬉

          
आज, ११ मे, भारतासाठी केवळ एक सामान्य दिवस नाही, तर तो आपल्या वैज्ञानिक सामर्थ्याचा आणि तांत्रिक आत्मनिर्भरतेचा उत्सव साजरा करण्याचा दिवस आहे. हा 'राष्ट्रीय तंत्रज्ञान दिन' म्हणून ओळखला जातो आणि याचे मूळ १९९८ साली पोखरण येथे झालेल्या ऐतिहासिक अणुचाचण्यांमध्ये आहे. 'ऑपरेशन शक्ती' अंतर्गत झालेल्या या चाचण्यांनी भारताला जागतिक स्तरावर एक वैज्ञानिक आणि तांत्रिक शक्ती म्हणून प्रस्थापित केले. हा दिवस केवळ अणूस्फोटांचे स्मरण करत नाही, तर त्याच दिवशी घडलेल्या इतर महत्त्वाच्या तांत्रिक प्रगतीचीही आठवण करून देतो – जसे की, 'त्रिशूल' क्षेपणास्त्राची यशस्वी चाचणी आणि स्वदेशी बनावटीच्या 'हंसा-३' विमानाचे पहिले उड्डाण. ही सर्व उपलब्धी एकाच दिवशी झाल्याने, ११ मे हा दिवस भारताच्या वैज्ञानिक आणि तांत्रिक यशाचा 'सुवर्ण दिवस' ठरला.

            १९९८ साली पोखरण येथे झालेल्या ऐतिहासिक अणुचाचण्या या  'राष्ट्रीय तंत्रज्ञान दिना'चे मूळ आहे. 'ऑपरेशन शक्ती' अंतर्गत झालेल्या या चाचण्यांनी भारताला जागतिक स्तरावर एक वैज्ञानिक आणि तांत्रिक शक्ती म्हणून प्रस्थापित केले. संपूर्ण जगाला धक्का देणाऱ्या या अणुचाचण्या भारताच्या दृढनिश्चयाचे आणि कोणत्याही बाह्य दबावाला बळी न पडता आपले राष्ट्रीय हित जपण्याच्या क्षमतेचे प्रतीक होत्या. भारताने त्यावेळी दाखवलेली ही धडाकेबाज भूमिका केवळ अणुबॉम्ब तयार करण्यापुरती मर्यादित नव्हती, तर ती आपल्या स्वदेशी तंत्रज्ञानाच्या बळावर जगाला आपली ताकद दाखवण्याबद्दल होती. हा दिवस केवळ अणूस्फोटांचे स्मरण करत नाही, तर त्याच दिवशी घडलेल्या इतर महत्त्वाच्या तांत्रिक प्रगतीचीही आठवण करून देतो – जसे की, भारतीय संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्थेने (DRDO) विकसित केलेल्या 'त्रिशूल' या कमी पल्ल्याच्या पृष्ठभागावरून हवेत मारा करणाऱ्या क्षेपणास्त्राची यशस्वी चाचणी. हे क्षेपणास्त्र भारताच्या क्षेपणास्त्र कार्यक्रमातील एक महत्त्वाचे पाऊल होते, जे देशाच्या संरक्षण सिद्धतेसाठी आवश्यक होते. त्याचबरोबर, बंगळूरुमध्ये राष्ट्रीय एरोस्पेस प्रयोगशाळा (NAL) द्वारे विकसित केलेल्या स्वदेशी बनावटीच्या 'हंसा-३' या दोन आसनी प्रशिक्षण विमानाचे पहिले उड्डाणही याच दिवशी झाले. 'हंसा-३' हे पूर्णतः कार्बन फायबरपासून बनवलेले हलके विमान होते, जे भारताच्या विमान निर्मिती क्षमतेचे आणि स्वदेशी सामग्री वापराचे उत्तम उदाहरण होते. ही सर्व उपलब्धी एकाच दिवशी झाल्याने, ११ मे हा दिवस भारताच्या वैज्ञानिक आणि तांत्रिक यशाचा 'सुवर्ण दिवस' ठरला आणि याच कारणामुळे पंतप्रधान अटलबिहारी वाजपेयी यांनी या दिवसाला 'राष्ट्रीय तंत्रज्ञान दिन' म्हणून घोषित केले.

           राष्ट्रीय तंत्रज्ञान दिन साजरा करण्यामागे अनेक महत्त्वपूर्ण उद्दिष्ट्ये आहेत. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, तो आपल्या शास्त्रज्ञ, अभियंता आणि संशोधकांच्या अथक परिश्रमांचा आणि दूरदृष्टीचा गौरव करतो. डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम यांच्यासारख्या महान व्यक्तिमत्त्वांच्या नेतृत्वाखालील टीमने त्यावेळी दाखवलेले धाडस आणि ज्ञान हे खरोखरच प्रेरणादायी आहे. ज्यांनी प्रतिकूल परिस्थितीतही देशासाठी तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात मैलाचे दगड रोवले, त्या अज्ञात नायकांना हा दिवस आदरांजली वाहतो. त्यांच्या अनेक वर्षांच्या कठोर तपस्येचे आणि नवनवीन गोष्टी शोधण्याच्या वृत्तीचे फळ म्हणून आज भारत तंत्रज्ञानाच्या आघाडीवर उभा आहे. या दिवशी आपण त्यांच्या समर्पण आणि त्यागाचे स्मरण करतो, ज्यांनी भारताला केवळ तांत्रिकदृष्ट्या सक्षम केले नाही, तर जागतिक मंचावर आपले स्थान भक्कम केले आणि भारताला तांत्रिकदृष्ट्या आत्मनिर्भर बनवण्याच्या दिशेने पहिले मोठे पाऊल टाकले.

हा दिवस तरुणांना विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या दिशेने आकर्षित करण्यासाठी एक प्रेरणास्रोत म्हणूनही काम करतो. आजच्या वेगाने बदलणाऱ्या आणि डिजिटल युगात, तंत्रज्ञानाचे महत्त्व प्रत्येक क्षेत्रात वाढत आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI), मशीन लर्निंग, डेटा सायन्स, बायोटेक्नॉलॉजी, अवकाश संशोधन, नॅनो तंत्रज्ञान, अक्षय ऊर्जा आणि माहिती तंत्रज्ञान अशा अनेक उदयोन्मुख क्षेत्रांमध्ये भारत वेगाने प्रगती करत आहे. या प्रगतीचा वेग कायम राखण्यासाठी आणि भविष्यातील आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी तरुण पिढीने विज्ञान आणि तंत्रज्ञानात सक्रिय सहभाग घेणे अत्यंत आवश्यक आहे. राष्ट्रीय तंत्रज्ञान दिन याच प्रगतीला गती देण्यासाठी आणि नव्या पिढीला संशोधनासाठी, नवनिर्मितीसाठी, आणि 'स्टार्टअप' संस्कृतीचा अवलंब करण्यासाठी प्रोत्साहित करतो. देशभरातील शाळा, महाविद्यालये आणि संशोधन संस्थांमध्ये आयोजित केले जाणारे विविध कार्यक्रम, कार्यशाळा, परिसंवाद आणि प्रदर्शने विद्यार्थ्यांना वैज्ञानिक दृष्टिकोन विकसित करण्यास मदत करतात, त्यांना विज्ञानाचे अद्भुत जग दाखवतात आणि त्यांना भविष्यातील वैज्ञानिक बनण्याची प्रेरणा देतात.

             तंत्रज्ञान हे केवळ विकासाचे इंजिन नाही, तर ते राष्ट्रीय सुरक्षेचा आणि आत्मनिर्भरतेचा आधारस्तंभ आहे. पोखरण चाचण्यांनी भारताला बाह्य दबावाखाली न झुकता आपले निर्णय घेण्याचे सामर्थ्य दिले, ज्यामुळे भारताची आंतरराष्ट्रीय स्तरावर एक मजबूत आणि स्वतंत्र राष्ट्र म्हणून ओळख निर्माण झाली. आज 'मेक इन इंडिया' आणि 'आत्मनिर्भर भारत' या महत्त्वाकांक्षी संकल्पना तंत्रज्ञानाच्या बळावरच साकार होत आहेत. संरक्षण उत्पादन, कृषी उत्पादन वाढवण्यासाठी आधुनिक तंत्रज्ञान, आरोग्य सेवा सुधारण्यासाठी टेलीमेडिसिन आणि बायो-मेडिकल उपकरणे, शिक्षण सर्वांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी ऑनलाइन शिक्षण व्यासपीठे, आणि दळणवळणाच्या सोयी वाढवण्यासाठी ५-जी तंत्रज्ञान – अशा प्रत्येक क्षेत्रात स्वदेशी तंत्रज्ञानाचा वापर करून आपण आपले भविष्य घडवत आहोत. चांद्रयान मोहीम असो, मंगळयान मोहीम असो किंवा डिजिटल पेमेंट्सची (UPI) क्रांती असो, प्रत्येक ठिकाणी भारतीय तंत्रज्ञानाचा ठसा स्पष्ट दिसतो आणि भारताने जगाला आपली तांत्रिक क्षमता सिद्ध केली आहे.

             राष्ट्रीय तंत्रज्ञान दिन आपल्याला हे आठवण करून देतो की, आपण केवळ तंत्रज्ञानाचे ग्राहक न राहता, त्याचे निर्माते बनले पाहिजे. आपल्या देशाच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी आणि जागतिक समस्यांवर उपाय शोधण्यासाठी आपल्याला सतत नवनवीन तंत्रज्ञान विकसित करावे लागेल आणि त्यात गुंतवणूक करावी लागेल. संशोधन आणि विकास (R&D) मध्ये मोठ्या प्रमाणावर गुंतवणूक वाढवणे, नवोपक्रमाला (Innovation) प्रोत्साहन देण्यासाठी आवश्यक पायाभूत सुविधा निर्माण करणे आणि विज्ञान-तंत्रज्ञान क्षेत्रात उच्च कुशल मनुष्यबळ निर्माण करणे हे आज काळाची गरज आहे. खाजगी क्षेत्राचा सहभाग आणि शिक्षण संस्था व उद्योगांमध्ये सहकार्य  वाढवूनच आपण ही उद्दिष्ट्ये साध्य करू शकतो.

              राष्ट्रीय तंत्रज्ञान दिन हा केवळ एका दिवसापुरता मर्यादित उत्सव नाही, तर तो एका व्यापक दृष्टीकोनाचा भाग आहे – एक असा दृष्टिकोन जो भारताला २१ व्या शतकातील एक प्रमुख वैज्ञानिक आणि तांत्रिक शक्ती बनवेल. आपल्या देशाची प्रगती आणि भविष्यातील वाटचाल तंत्रज्ञानावर अवलंबून आहे. तंत्रज्ञानाच्या योग्य वापरामुळेच आपण सामाजिक समानता, आर्थिक विकास आणि पर्यावरणाचे संरक्षण यांसारख्या अनेक आव्हानांवर मात करू शकतो. चला, या दिवशी आपण सर्वजण आपल्या शास्त्रज्ञांच्या कार्याचा गौरव करूया आणि तंत्रज्ञानाच्या बळावर एक मजबूत, प्रगत आणि आत्मनिर्भर भारताची निर्मिती करण्याचा संकल्प करूया, जो केवळ भारतासाठीच नव्हे, तर संपूर्ण जगासाठी प्रेरणास्थान बनेल.