-उमाजी म. केळुसकर ⬑ विश्वभरारी ⬉
आज, २२ जून रोजी जागतिक वर्षावन दिन साजरा करत असताना, आपल्या ग्रहावरील सर्वात मौल्यवान आणि गुंतागुंतीच्या परिसंस्थेपैकी एक असलेल्या वर्षावनांच्या अविश्वसनीय महत्त्वावर चिंतन करणे आवश्यक आहे. ही केवळ हिरवीगार जंगले नाहीत; ती पृथ्वीची खरी फुफ्फुसे आहेत, जी आपल्याला श्वास घेण्यासाठी आवश्यक असलेला ऑक्सिजन निर्माण करतात आणि हवामानाचे नियमन करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. या दिनाच्या निमित्ताने, या अद्वितीय नैसर्गिक वारशाचे संरक्षण करणे आपल्या सर्वांसाठी किती महत्त्वाचे आहे, याचा सखोल विचार करणे क्रमप्राप्त ठरते.
वर्षावन ही अशी घनदाट जंगले आहेत जिथे वर्षभर मुबलक पाऊस पडतो. विषुववृत्ताजवळ आढळणाऱ्या या जंगलांमध्ये प्रचंड जैवविविधता असते. जगातील निम्म्याहून अधिक वनस्पती आणि प्राणी प्रजाती याच वर्षावनांमध्ये आढळतात, जरी ती पृथ्वीच्या एकूण भूभागाच्या केवळ ६% भाग व्यापतात. ॲमेझॉन, काँगो बेसिन, आग्नेय आशिया आणि ऑस्ट्रेलियातील काही भागांमध्ये ही मुख्य वर्षावने आहेत. या जंगलांमधील झाडांची उंची ६० मीटरपेक्षा जास्त असू शकते आणि ती अनेक स्तरांमध्ये विभागलेली असतात, ज्यामुळे विविध प्रकारच्या जीवसृष्टीला निवारा मिळतो.
वर्षावने अनेक कारणांमुळे अत्यंत महत्त्वाची आहेत. ती जैवविविधतेचे भांडार आहेत, जिथे कोट्यवधी वर्षांच्या नैसर्गिक निवडीमुळे हजारो प्रजाती विकसित झाल्या आहेत. ऑक्सिजन निर्मिती करणारे मुख्य स्रोत म्हणून ती 'पृथ्वीची फुफ्फुसे' म्हणून ओळखली जातात. याशिवाय, ती हवामान नियंत्रण करतात, मोठ्या प्रमाणात कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेतात आणि जागतिक तापमानवाढ नियंत्रित करण्यास मदत करतात. पाण्याचे नैसर्गिक चक्र नियंत्रित करण्यातही त्यांची भूमिका महत्त्वाची आहे, ज्यामुळे स्थानिक आणि जागतिक पर्जन्यमानावर परिणाम होतो. ही जंगले हजारो वर्षांपासून अनेक आदिवासी आणि स्थानिक समुदायांचे जीवन आहेत, जे त्यांच्या उपजीविकेसाठी जंगलांवर अवलंबून आहेत. अनेक आधुनिक औषधे, जसे की कर्करोग आणि एड्सवर वापरली जाणारी औषधे, वर्षावनांमध्ये आढळणाऱ्या वनस्पतींपासून संशोधन आणि नवीन औषधे म्हणून शोधली गेली आहेत.
आज ही अनमोल वर्षावने गंभीर धोक्यांचा सामना करत आहेत. अतिक्रमण आणि जंगलतोड ही मुख्य समस्या आहे, जिथे शेतीसाठी, विशेषतः पाम तेल, सोयाबीन आणि पशुधनासाठी मोठ्या प्रमाणात जंगलतोड केली जात आहे. बेकायदेशीर लाकूडतोड आणि खाणकाम यामुळेही जंगले नष्ट होत आहेत. मानवी हस्तक्षेपामुळे किंवा नैसर्गिक कारणांमुळे लागणाऱ्या आगमुळे मोठ्या प्रमाणात वर्षावने जळून खाक होत आहेत. हवामान बदल जागतिक तापमानवाढीमुळे पर्जन्यमानाचे स्वरूप बदलत आहे, दुष्काळ वाढत आहेत आणि जंगलांना आग लागण्याचा धोका वाढत आहे. तसेच, वाढती लोकसंख्या आणि शहरीकरण यामुळे नैसर्गिक साधनसंपत्तीचा अतिवापर होत आहे, ज्यामुळे वर्षावनांवर ताण येत आहे.
वर्षावनांचे संरक्षण करणे ही केवळ पर्यावरणीय जबाबदारी नाही, तर मानवी अस्तित्वासाठी एक गंभीर गरज आहे. सरकार आणि धोरणे यांनी कठोर कायदे आणि नियम लागू करून बेकायदेशीर जंगलतोड आणि खाणकामाला आळा घालावा. उद्योगांनी त्यांच्या उत्पादनांसाठी शाश्वत स्रोत वापरले पाहिजेत आणि 'जंगल-मुक्त' उत्पादनांना प्राधान्य दिले पाहिजे. जागरूकता आणि शिक्षण याद्वारे जनतेमध्ये वर्षावनांचे महत्त्व रुजवणे आवश्यक आहे. स्थानिक समुदायांचे सक्षमीकरण करून त्यांना जमिनीचे अधिकार प्रदान करणे आणि त्यांच्या पारंपारिक ज्ञानाचा आदर करणे महत्त्वाचे आहे. प्रत्येक व्यक्तीची जबाबदारी म्हणून आपणही योगदान देऊ शकतो, जसे की पाम तेल नसलेल्या उत्पादनांना प्राधान्य देणे, कमी मांस खाणे, कागदाचा वापर कमी करणे आणि पुनर्वापर करणे यांसारख्या सवयी लावून आपण वर्षावनांवरचा ताण कमी करू शकतो.
जागतिक वर्षावन दिन हा केवळ एक उत्सव नाही, तर तो कृतीसाठीचा एक पुकार आहे. वर्षावन ही केवळ निसर्गाची देणगी नाहीत, तर ती आपल्या सर्वांच्या जीवनासाठी आवश्यक असलेली अमूल्य साधनसंपत्ती आहेत. त्यांची काळजी घेणे म्हणजे आपल्या स्वतःच्या भविष्याची काळजी घेणे आहे. या हिरव्यागार खजिन्यांचे रक्षण करणे, त्यांची जैवविविधता जपून ठेवणे आणि भावी पिढ्यांसाठी त्यांना सुरक्षित ठेवणे हे आपले कर्तव्य आहे. चला, या जागतिक वर्षावन दिनी आपण सर्वजण एकत्र येऊन या मौल्यवान परिसंस्थेचे संरक्षण करण्याची आणि त्यांना पुन्हा बहरण्यासाठी मदत करण्याची शपथ घेऊया. कारण, वर्षावने जगली तरच मानवजात जगेल.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा