सोमवार, ९ जून, २०२५

शककर्ते श्री राजा शिवछत्रपती‌

 -उमाजी म. केळुसकर ⬑ रायगडचा डंका ⬉

        
ज्येष्ठ शुद्ध त्रयोदशी, शालिवाहन शके १५९६ हा दिवस भारतीय इतिहासातील एक अमिट आणि तेजस्वी क्षण होता. याच मंगलदिनी, रायगडाच्या पवित्र भूमीवर एका भव्य आणि ऐतिहासिक सोहळ्यात छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक संपन्न झाला आणि 'हिंदवी स्वराज्या'ची मुहूर्तमेढ रोवली गेली. हा  केवळ एका व्यक्तीचा राज्यारोहण सोहळा नव्हता, तर तो अनेक दशकांच्या प्रदीर्घ आणि कठोर संघर्षाचा, असंख्य मावळ्यांच्या बलिदानाचा आणि एका दृढनिश्चयी नेतृत्वाच्या स्वप्नपूर्तीचा अविस्मरणीय क्षण होता. या राज्याभिषेक सोहळ्याने केवळ मराठा साम्राज्यालाच एक अधिकृत आणि सार्वभौम ओळख दिली नाही, तर संपूर्ण भारताला परकीय सत्तेच्या जोखडातून मुक्त होण्याची एक नवी आशा, प्रेरणा दिली.

         शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक हा एका रात्रीत साकारलेला समारंभ नव्हता. यामागे अनेक वर्षांची अथक तयारी, सखोल राजकीय आणि सामाजिक विचारमंथन आणि अनेक प्रकारच्या क्लेशकारक अडचणींवर असामान्य धैर्याने मात करण्याची जिद्द होती. महाराजांनी बालवयातच स्वराज्याचे उदात्त स्वप्न पाहिले आणि आपल्या निष्ठावान मावळ्यांच्या अभेद्य साथीने ते प्रत्यक्षात उतरवण्यासाठी आपले जीवन समर्पित केले. आदिलशाही, मुघल आणि इतर अनेक स्थानिक सत्तांशी सतत संघर्ष करत त्यांनी एक स्वतंत्र मराठा राज्य उभे केले, जे त्यांच्या अद्वितीय शौर्याचे आणि कुशल नेतृत्वाचे प्रतीक होते. परंतु, या नव्याने स्थापन झालेल्या राज्याला अधिकृत आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर सार्वभौमत्व प्राप्त करून देण्यासाठी राज्याभिषेक सोहळा अत्यंत महत्त्वाचा आणि अपरिहार्य होता.

         राज्याभिषेकासाठी रायगडासारख्या अभेद्य आणि नैसर्गिक सौंदर्याने नटलेल्या किल्ल्याची निवड करण्यात आली, कारण हा किल्ला महाराजांच्या राजवटीचे केवळ केंद्रच नव्हे, तर त्यांच्या सामर्थ्याचे आणि धैर्याचे प्रतीक बनला होता. या ऐतिहासिक आणि युगप्रवर्तक सोहळ्यासाठी भारतभरातील विद्वान पंडित, विविध राजघराण्यांचे प्रतिष्ठित प्रतिनिधी आणि स्वराज्याच्या निर्मितीसाठी आपले सर्वस्व अर्पण करणारे हजारो सामान्य नागरिक मोठ्या संख्येने उपस्थित होते. काशीहून खास निमंत्रित केलेले थोर पंडित गागाभट्ट यांच्या वेदशास्त्रसंपन्न पौरोहित्याखाली हा राज्याभिषेक वैदिक परंपरेनुसार अत्यंत शास्त्रशुद्ध पद्धतीने पार पडला. महाराजांना सुवर्ण सिंहासनावर विराजमान करण्यात आले आणि त्यांच्यावर पवित्र नद्यांच्या जलाने अभिषेक करण्यात आला. या मंगल विधीतून ते आता केवळ एका विशिष्ट भागाचे किंवा सरदारांचे प्रमुख नसून, एका स्वतंत्र आणि सार्वभौम मराठा राज्याचे छत्रपती बनले आहेत, हे अधिकृतपणे घोषित करण्यात आले.

          या राज्याभिषेक सोहळ्यात शिवाजी महाराजांनी ‌‘छत्रपती‌’ ही सर्वोच्च उपाधी धारण केली, जी त्यांच्या अनमोल सार्वभौमत्वाचे आणि स्वतंत्र अस्तित्वाचे निर्विवाद प्रतीक होती. त्याचबरोबर, त्यांनी ‌‘शककर्ता‌’ म्हणून स्वतःची एक नवीन ओळख निर्माण केली आणि एका नवीन ‌‘राज्याभिषेक शक‌’ची सुरुवात केली, ज्यामुळे त्यांच्या राजवटीची एक स्वतंत्र कालगणना सुरू झाली. त्यांनी आपल्या राज्याची स्वतंत्र ओळख आणि समृद्ध परंपरा दर्शवण्यासाठी नवीन नाणी जारी केली, ज्यावर ‌‘श्री राजा शिवछत्रपती‌’ असे सुंदर देवनागरी लिपीत कोरलेले होते. या सर्व कृतीतून त्यांनी आपल्या नवोदित राज्याचे स्वतंत्र आणि सार्वभौम अस्तित्व केवळ घोषितच केले नाही, तर ते दृढपणे स्थापित केले. आता मराठा राज्य एक स्वतंत्र आणि बलशाली राष्ट्र बनले होते. यामुळे यापूर्वी मराठा सत्तेकडे दुर्लक्ष करणाऱ्या इतर शक्तिशाली सत्तांनाही मराठा राज्याची गंभीर दखल घेणे भाग पडले.

          राज्याभिषेकानंतर छत्रपती शिवाजी महाराजांनी आपल्या दूरदृष्टीच्या प्रशासकीय धोरणांना अधिक व्यापक आणि प्रभावी बनवले. त्यांनी आठ निष्ठावान आणि योग्य मंत्र्यांचे ‌‘अष्टप्रधान मंडळ‌’ स्थापन केले, जे राज्याच्या विविध विभागांचा कारभार पाहण्यासाठी त्यांना मोलाची मदत करत होते. त्यांनी न्यायव्यवस्था अधिक सुलभ, पारदर्शक आणि निष्पक्ष बनवली, ज्यामुळे सामान्य माणसालाही सहजपणे न्याय मिळू शकला. त्यांनी आपल्या राज्यातील गरीब शेतकऱ्यांसाठी अनेक कल्याणकारी योजना सुरू केल्या आणि राज्याच्या समृद्धीसाठी व्यापाराला प्रोत्साहन दिले. त्यांनी आपल्या पराक्रमी सैन्याला अधिक शिस्तबद्ध आणि आधुनिक बनवण्यासाठी कठोर परिश्रम घेतले. त्यांच्या या कुशल आणि दूरदर्शी प्रयत्नांमुळे मराठा साम्राज्य अल्पावधीतच एक शक्तिशाली, समृद्ध आणि आदर्श राज्य म्हणून उदयास आले.

           आजही, छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक सोहळा आपल्याला त्यांच्या महान कार्याची आणि उदात्त विचारांची प्रेरणा देतो. त्यांच्याकडून आपण एक कणखर आणि दूरदृष्टीचे नेतृत्व कसे करावे, प्रजेवर निस्सीम प्रेम कसे करावे, याय आणि सत्य यांच्यासाठी कसे लढावे आणि आपल्या मूल्यांवर कसे ठाम रहावे, याची अमूल्य शिकवण मिळते. त्यांचा राज्याभिषेक हा आपल्याला सतत आठवण करून देतो की एक दृढनिश्चयी आणि प्रामाणिक नेता आपल्या उदात्त स्वप्नांना कठोर परिश्रमाने आणि योग्य नियोजनाने निश्चितपणे प्रत्यक्षात आणू शकतो आणि एका शक्तिशाली आणि समृद्ध राष्ट्राची यशस्वी निर्मिती करू शकतो. या ऐतिहासिक आणि प्रेरणादायी दिनी, आपण सर्वांनी मिळून छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या महान आदर्शांनुसार वाटचाल करण्याचा आणि त्यांच्या स्वप्नातील एका बलशाली, समृद्ध आणि न्याय्य भारताची निर्मिती करण्याचा दृढ संकल्प करूया. 

कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:

टिप्पणी पोस्ट करा