आरोग्य, पर्यावरण, आनंद : सायकल दिन!

-उमाजी म. केळुसकर ⬑ खारावारा ⬉

          
आज, ३ जून, आपण सर्वजण जागतिक सायकल दिन साजरा करत आहोत. हा केवळ सायकल चालवण्याचा दिवस नाही, तर सायकलच्या माध्यमातून आपले आरोग्य, आपले पर्यावरण आणि आपल्या जीवनात येणाऱ्या आनंदाचे महत्त्व अधोरेखित करण्याचा दिवस आहे. संयुक्त राष्ट्राने २०१८ मध्ये हा दिवस साजरा करण्यास सुरुवात केली आणि तेव्हापासून जगभरात सायकलच्या वाढत्या लोकप्रियतेमुळे आणि तिच्या बहुआयामी फायद्यांमुळे हा दिवस अधिकाधिक महत्त्वाचा ठरत आहे.

           आजच्या धावपळीच्या जीवनात, जिथे ताण आणि शारीरिक निष्क्रियता ही मोठी समस्या बनली आहे, तिथे सायकल आपल्याला एक साधे, सोपे आणि प्रभावी उत्तर देते. सकाळी कामावर जाताना किंवा संध्याकाळी घरी परतताना ट्रॅफिक जाममध्ये अडकून पडण्याऐवजी, सायकल चालवल्याने आपण केवळ वेळेची बचत करत नाही, तर आपले शरीर आणि मन ताजेतवाने ठेवतो. सायकलिंग हा एक उत्तम कार्डिओव्हस्कुलर व्यायाम आहे. तो हृदय मजबूत करतो, फुफ्फुसांची क्षमता वाढवतो आणि रक्ताभिसरण सुधारतो. नियमित सायकल चालवल्याने उच्च रक्तदाब, मधुमेह आणि लठ्ठपणा यांसारख्या जीवनशैलीशी संबंधित आजारांचा धोका कमी होतो. त्याचबरोबर, सायकलिंगमुळे स्नायू मजबूत होतात, हाडे बळकट होतात आणि शरीराची लवचिकता वाढते.

          शारीरिक फायद्यांबरोबरच, सायकलिंगचे मानसिक आरोग्य फायदेही अतुलनीय आहेत. सायकल चालवताना येणारी ताजी हवा, निसर्गाची शांतता आणि शरीराची हालचाल यामुळे तणाव कमी होतो, चिंता दूर होते आणि मन शांत होते. सायकल चालवताना एंडोर्फिन नावाचे हार्मोन्स बाहेर पडतात, जे नैसर्गिक मूड बूस्टर म्हणून काम करतात. यामुळे नैराश्याची लक्षणे कमी होण्यास मदत होते आणि एकूणच मानसिक आरोग्य सुधारते. सायकलवर मोकळेपणाने फिरताना येणारा आनंद आणि स्वातंत्र्य खरोखरच अनुभवण्यासारखे आहे. एकाकीपणा जाणवणाऱ्या व्यक्तींसाठी सायकलिंग हा एक उत्तम सामाजिक उपक्रमही ठरू शकतो. सायकल ग्रुपमध्ये सहभागी होऊन किंवा मित्रांसोबत सायकलिंगला जाऊन नवीन लोकांशी संपर्क साधता येतो आणि सामाजिक बंध दृढ होतात.

          पर्यावरणाच्या दृष्टीने पाहिल्यास, सायकल ही एक क्रांती आहे. वाढते प्रदूषण आणि हवामानातील बदल ही आज जगासमोरची सर्वात मोठी आव्हाने आहेत. पेट्रोल आणि डिझेलवर चालणाऱ्या वाहनांमुळे वातावरणात कार्बन उत्सर्जन वाढते, ज्यामुळे वायू प्रदूषण होते आणि ग्रीनहाऊस वायूंचा साठा वाढतो. याउलट, सायकल ही शून्य-उत्सर्जन वाहन आहे. तिच्या वापरामुळे वातावरणात कोणतीही हानिकारक रसायने सोडली जात नाहीत. याचा अर्थ, सायकलचा वापर करून आपण केवळ आपल्या आरोग्याची काळजी घेत नाही, तर आपल्या ग्रहाची देखील काळजी घेतो. कमीत कमी एका दिवसासाठी तरी आपल्या मोटार वाहनांचा वापर टाळून सायकलचा वापर केल्यास शहरातील हवेची गुणवत्ता सुधारण्यास लक्षणीय मदत होईल.

            आर्थिक दृष्ट्याही सायकल एक उत्तम पर्याय आहे. पेट्रोल, डिझेलचे वाढते दर, पार्किंगचा खर्च आणि गाड्यांच्या देखभालीचा खर्च यामुळे सामान्य माणसाच्या खिशाला कात्री लागते. सायकलच्या बाबतीत हे खर्च नगण्य असतात. एकदा सायकल घेतली की, तिचा देखभाल खर्च खूपच कमी असतो. त्यामुळे, पैसे वाचतात आणि ते इतर महत्त्वाच्या गोष्टींसाठी वापरता येतात. अल्प अंतरासाठी सायकलचा वापर करणे हा वाहतुकीचा एक किफायतशीर आणि स्मार्ट मार्ग आहे.

            शहरांमध्ये सायकलचा वापर वाढवण्यासाठी आवश्यक पायाभूत सुविधा निर्माण करणे महत्त्वाचे आहे. सायकलसाठी वेगळे मार्ग (सायकल ट्रॅक्स) बनवणे, सायकल पार्किंगची व्यवस्था करणे आणि सायकलिंगला प्रोत्साहन देणारे नियम तयार करणे आवश्यक आहे. अनेक प्रगत देशांमध्ये सायकलला वाहतुकीचे एक महत्त्वाचे साधन म्हणून पाहिले जाते आणि तेथील सरकारे सायकलिंगला प्रोत्साहन देण्यासाठी सक्रियपणे काम करतात. भारतातही ही संस्कृती रुजायला हवी.

         जागतिक सायकल दिनानिमित्त आपण सर्वांनी सायकलचा वापर वाढवण्याचा संकल्प करूया. कामावर जाण्यासाठी, किराणा आणण्यासाठी, मुलांना शाळेत सोडण्यासाठी किंवा फक्त फिरण्यासाठी सायकलचा वापर करूया. आपल्या कुटुंबातील सदस्य, मित्र आणि शेजाऱ्यांनाही सायकलचे फायदे समजावून सांगूया आणि त्यांना सायकलिंगसाठी प्रोत्साहित करूया. सायकल ही केवळ दोन चाकांची एक साधी मशीन नाही, ती आरोग्य, आनंद आणि पर्यावरणाची गुरुकिल्ली आहे. चला तर, या जागतिक सायकल दिनानिमित्त आपण सर्वजण या चाकांना गती देऊया आणि एक निरोगी, प्रदूषणमुक्त आणि आनंदी भविष्य घडवूया.