महाराष्ट्राच्या जीवनवाहिनीचा गौरव

-उमाजी म. केळुसकर ⬑ खारावारा ⬉

         
आज, १ जून, महाराष्ट्र राज्य मार्ग परिवहन महामंडळ अर्थात एसटी महामंडळाचा (MSRTC) वर्धापन दिन आहे. महाराष्ट्राच्या सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्थेचा कणा असलेल्या एसटीने आज आपल्या सेवेची आणखी एक यशस्वी गाठ पूर्ण केली आहे. गेल्या अनेक दशकांपासून एसटी ही केवळ एक वाहतूक सेवा नसून, महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक आणि सामाजिक जीवनाचा अविभाज्य भाग बनली आहे. खेड्यापाड्यांपासून ते शहरांपर्यंत, डोंगर-दऱ्यांपासून ते पठारांपर्यंत, एसटीने महाराष्ट्राला जोडले आहे.

           एसटी म्हणजे केवळ बस नाही, तर ती एक भावना आहे. गावाकडे जाणाऱ्या प्रत्येकासाठी, नोकरी-धंद्यासाठी शहरात येणाऱ्या प्रत्येक तरुणासाठी, शाळेत जाणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी, रुग्णालयात जाणाऱ्या रुग्णांसाठी, किंवा तीर्थयात्रेला निघालेल्या ज्येष्ठांसाठी, एसटी ही केवळ एक वाहन नाही, तर ती त्यांच्या आशा-आकांक्षांना पंख देणारी एक वाहिनी आहे. सकाळी लवकर सुटणारी पहिली एसटी असो वा रात्री उशिरापर्यंत धावणारी शेवटची एसटी, ती महाराष्ट्राच्या जनजीवनाची स्पंदने अनुभवते. ग्रामीण भागातील ज्या रस्त्यांवर इतर कोणत्याही वाहतूक सुविधेची सोय नाही, तिथे एसटीच पोहचते. त्यामुळेच एसटीला 'महाराष्ट्राची जीवनवाहिनी' असे सार्थपणे म्हटले जाते. शेतकऱ्यांचा माल बाजारात पोहोचवण्यापासून ते विद्यार्थ्यांच्या शिक्षणापर्यंत, एसटीने अनेक जीवनात मोलाची भूमिका बजावली आहे. अनेक दशके ती अविरतपणे महाराष्ट्राच्या सेवेत आहे.

           महाराष्ट्र राज्य मार्ग परिवहन महामंडळाची स्थापना १ जून १९४८ रोजी झाली. सुरुवातीला 'बॉम्बे स्टेट रोड ट्रान्सपोर्ट कॉर्पोरेशन' या नावाने तिने सेवा सुरू केली. अवघ्या दोन वर्षांत १९५० मध्ये, त्याचे 'महाराष्ट्र राज्य मार्ग परिवहन महामंडळ' असे नामकरण करण्यात आले. पहिल्यांदा पुणे ते अहमदनगर अशी एसटी धावली आणि महाराष्ट्राच्या सार्वजनिक वाहतुकीच्या इतिहासात एक नवा अध्याय सुरू झाला. त्या काळात फारसे रस्ते नव्हते, तरीही एसटीने आपल्या प्रवासाला सुरुवात केली. खडतर रस्ते, जुन्या बसेस, मर्यादित सुविधा अशा अनेक आव्हानांना एसटीने तोंड दिले. मात्र, प्रवाशांना सेवा देण्याच्या ध्येयापासून ती कधीही विचलित झाली नाही. आज एसटीकडे अद्ययावत बसेस आहेत. डिझेलवरील बसेसपासून ते सीएनजी, इलेक्ट्रिक बसेसपर्यंत एसटीने तंत्रज्ञानाचा अंगीकार केला आहे. वातानुकूलित (AC) शिवशाही, शिवशाही स्लीपर, लालपरी, हिरकणी अशा विविध प्रकारच्या बसेस प्रवाशांच्या सोयीनुसार उपलब्ध आहेत. महाराष्ट्राच्या प्रत्येक जिल्ह्याला आणि मोठ्या शहरांना जोडण्याचे जाळे एसटीने विणले आहे.

          एसटीने केवळ व्यावसायिक उद्दिष्टे ठेवली नाहीत, तर सामाजिक बांधिलकी देखील जपली आहे. विद्यार्थ्यांना शाळेत जाण्यासाठी आणि घरी परतण्यासाठी सवलतीच्या दरात प्रवास सुविधा देऊन एसटीने शिक्षणाला प्रोत्साहन दिले आहे. ग्रामीण भागातील हजारो विद्यार्थी एसटीमुळेच शिक्षण घेऊ शकले आहेत. ज्येष्ठ नागरिकांना प्रवास सवलत देऊन एसटीने त्यांना तीर्थयात्रा आणि इतर प्रवास सुलभ केले आहेत. राज्य सरकारने महिलांना एसटी प्रवासामध्ये ५० टक्के सवलत दिली आहे. याचा लाभ घेऊन लाखो महिला दररोज प्रवास करतात आणि आपले व्यवहार पूर्ण करतात. अंध व्यक्ती, अपंग व्यक्ती, स्वातंत्र्य सैनिक आणि इतर अनेक समाजघटकांना एसटीने सवलती देऊन सामाजिक न्याय साधला आहे. या सवलती केवळ आर्थिक मदत नाहीत, तर त्या समाजात एक समान संधी निर्माण करतात. एसटीमुळे वंचित घटकांनाही प्रवासाचे स्वातंत्र्य मिळते आणि त्यांना मुख्य प्रवाहात येण्याची संधी मिळते.

           गेल्या काही वर्षांपासून एसटी महामंडळाला अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे. खाजगी वाहतूकदारांकडून वाढलेली स्पर्धा, कर्मचाऱ्यांच्या मागण्या, डिझेलच्या वाढत्या किमती आणि जुन्या बसेसचा ताफा ही त्यापैकी काही प्रमुख आव्हाने आहेत. या आव्हानांवर मात करण्यासाठी एसटी महामंडळ प्रयत्नशील आहे. प्रवाशांना अधिक चांगल्या सुविधा देण्यासाठी आणि सेवेची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी एसटीने नवीन बसेस खरेदी करण्याची प्रक्रिया सुरू केली आहे. यामध्ये इलेक्ट्रिक बसेस मोठ्या प्रमाणात समाविष्ट केल्या जात आहेत, ज्यामुळे पर्यावरणाची काळजी घेतली जाईल आणि डिझेलवरील अवलंबित्व कमी होईल. प्रवाशांना चांगली सेवा देण्यासाठी आगारांचे नूतनीकरण आणि आधुनिकीकरण केले जात आहे. कर्मचाऱ्यांच्या वेतनासह इतर मागण्या पूर्ण करण्यासाठी सरकार आणि महामंडळ प्रयत्नशील आहे. कर्मचाऱ्यांच्या निष्ठेमुळेच एसटी आजही अविरत सेवा देत आहे. ऑनलाइन तिकीट बुकिंग, स्मार्ट कार्ड योजना, जीपीएस ट्रॅकिंग यांसारख्या तंत्रज्ञानाचा वापर करून प्रवाशांना अधिक चांगल्या सुविधा दिल्या जात आहेत. यामुळे प्रवासाची प्रक्रिया अधिक सोयीस्कर आणि पारदर्शक झाली आहे.

            भविष्यात एसटी महामंडळाला अधिक बळकट करण्याची गरज आहे. पर्यावरणपूरक वाहतूक, प्रवाशांना अत्याधुनिक सुविधा आणि कर्मचाऱ्यांचे समाधान यावर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे. ग्रामीण भागातील रस्ते सुधारून आणि नवीन मार्गांवर बस सेवा सुरू करून ग्रामीण कनेक्टिव्हिटी अधिक मजबूत करणे आवश्यक आहे. शहरांमध्ये वाढती वाहतूक कोंडी लक्षात घेता, एसटीने शहरी वाहतुकीतही आपली भूमिका वाढवणे गरजेचे आहे. महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळांना जोडण्यासाठी एसटीने पर्यटन मंडळांशी समन्वय साधून विशेष बस सेवा सुरू करणे फायदेशीर ठरू शकते. आज वर्धापन दिनानिमित्त, एसटी महामंडळाच्या सर्व कर्मचाऱ्यांना, चालक, वाहक, यांत्रिकी, आणि प्रशासकीय अधिकारी यांना सलाम. त्यांच्या अथक परिश्रमामुळेच एसटीची चाके अविरतपणे फिरत आहेत. एसटी केवळ एक वाहतूक साधन नाही, तर ती महाराष्ट्राच्या विकासाची आणि प्रगतीची एक निशाणी आहे. ती महाराष्ट्राची धडधड आहे, जी अविरतपणे सुरू आहे. एसटीच्या या ७७ व्या वर्धापन दिनानिमित्त कोटी कोटी शुभेच्छा! ती अशीच महाराष्ट्राच्या सेवेत अखंडपणे धावत राहो, हीच सदिच्छा!