जलवाहतुकीला तात्पुरता 'विराम'

-उमाजी म. केळुसकर ⬑ खारावारा ⬉

अलिबाग आणि मुंबई दरम्यानच्या प्रवासासाठी जलमार्ग हा नेहमीच सोयीस्कर आणि जलद पर्याय राहिला आहे. मात्र, आता अलिबागला भेट देणाऱ्या पर्यटकांसाठी तसेच दैनंदिन प्रवासासाठी जलमार्गाचा वापर करणाऱ्या स्थानिकांसाठी एक महत्त्वाची बातमी आहे. दरवर्षीप्रमाणेच, यंदाही २५ मेपासून जलवाहतूक तात्पुरती बंद करण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे. ही घोषणा प्रत्यक्षात येण्यापूर्वीच, या बदलाच्या परिणामांवर आणि प्रवाशांच्या नियोजनावर एक सखोल विचार करणे आवश्यक आहे. मान्सूनपूर्व तयारी आणि प्रवाशांच्या सुरक्षिततेला सर्वोच्च प्राधान्य देण्यासाठी हा निर्णय घेण्यात आला असून, तो पूर्णपणे अपेक्षित आहे.

जलवाहतूक बंद करण्यामागे सर्वात महत्त्वाचे कारण असते ते म्हणजे प्रवाशांची सुरक्षितता. मान्सूनपूर्व काळात समुद्रात लाटांची उंची वाढू लागते आणि वाऱ्याचा वेगही प्रचंड असतो. पूर्ण मान्सूनकाळात तर अरबी समुद्रातील हवामान पूर्णपणे अनिश्चित आणि धोकादायक बनते. उंच लाटा, मुसळधार पाऊस, कमी दृश्यमानता आणि वादळी वाऱ्यामुळे जहाजांचे संतुलन राखणे अत्यंत कठीण होते. अशा परिस्थितीत, नौका किंवा जहाजे चालवणे हे केवळ धोकादायकच नाही, तर अपघातांना आमंत्रण देण्यासारखे आहे. महाराष्ट्र मेरिटाइम बोर्ड आणि पोर्ट ट्रस्ट यांच्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार, धोकादायक हवामानात जलवाहतूक पूर्णपणे थांबवणे बंधनकारक असते. कोणतीही जीवितहानी किंवा मालमत्तेचे नुकसान टाळण्यासाठी हा निर्णय अत्यंत महत्त्वाचा असतो.
याव्यतिरिक्त, पावसाळ्यात खाड्यांमध्ये आणि समुद्रात गाळ साचण्याचे प्रमाण वाढते. यामुळे पाण्याची खोली कमी होऊन जहाजांना धोका निर्माण होऊ शकतो. तसेच, किनारी भागांमध्ये जोरदार लाटांमुळे धक्के बसून प्रवाशांना इजा होण्याची शक्यता असते. या सर्व बाबींचा विचार करूनच, पावसाळ्यापूर्वीच जलवाहतुकीला तात्पुरता 'ब्रेक' देण्याचा निर्णय घेतला जातो. हा निर्णय केवळ मुंबई-अलिबाग मार्गापुरताच मर्यादित नसून, भारतातील अनेक किनारी भागांमध्ये पावसाळ्यापूर्वी जलवाहतूक बंद केली जाते, जे सुरक्षिततेला दिलेले प्राधान्यच दर्शवते.
जलवाहतूक बंद झाल्यामुळे, मुंबई आणि अलिबागदरम्यान प्रवास करणाऱ्या सर्वांना आता रस्तेमार्गाचा अवलंब करावा लागणार आहे. यामध्ये प्रामुख्याने पेण-वडखळ मार्गे प्रवास करणे हाच मुख्य पर्याय उरतो. हा प्रवास जलमार्गाच्या तुलनेत ट्रॅफीक आणि खराब रस्त्यामुळे अधिक वेळखाऊ आणि त्रासदायक ठरू शकतो. मुंबईहून अलिबागला जाण्यासाठी रस्तेमार्गाने साधारणपणे ४ ते ६ तास लागू शकतात, तर जलमार्गाने हाच प्रवास केवळ ४५ मिनिटांपासून १.५ तासांपर्यंत (फेरीनुसार) पूर्ण होत असे.
रस्तेमार्गावर वाढणाऱ्या वाहनांच्या संख्येमुळे वाहतूक कोंडीची समस्या निर्माण होऊ शकते, विशेषतः सुट्ट्यांमध्ये किंवा आठवड्याच्या शेवटी. त्यामुळे प्रवासाचे नियोजन करताना प्रवाशांनी पुरेसा वेळ हातात घेऊनच निघावे. सकाळी लवकर निघणे किंवा दुपारच्या वेळेस प्रवासाला सुरुवात करणे हे वाहतूक कोंडी टाळण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकते. सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्थेचा वापर करणाऱ्यांना (उदा. बस) बसच्या वेळापत्रकांची माहिती घेऊनच प्रवासाला निघणे सोयीचे ठरेल.
अलिबाग हे एक लोकप्रिय पर्यटनस्थळ असल्यामुळे, विशेषतः वीकेंडला आणि सुट्ट्यांमध्ये मोठ्या संख्येने पर्यटक येथे येत असतात. जलवाहतूक बंद झाल्यामुळे पर्यटकांच्या संख्येवर काही प्रमाणात परिणाम होऊ शकतो. ज्या पर्यटकांना जलप्रवासाचा अनुभव घ्यायचा असतो, त्यांना आता पावसाळ्यानंतरची वाट पाहावी लागेल. मात्र, ज्यांना निसर्गाच्या सान्निध्यात राहून अलिबागच्या सौंदर्याचा अनुभव घ्यायचा आहे, त्यांच्यासाठी रस्तेमार्ग अजूनही एक उत्तम पर्याय आहे. पावसाळ्यात अलिबाग परिसरातील निसर्गरम्यता अधिकच खुलून येते, डोंगर हिरवेगार होतात आणि ढगांचे आवरण एक वेगळीच जादू निर्माण करते. त्यामुळे पावसाळ्यातील पर्यटनाचा आनंद घेण्यासाठी अनेक जण रस्तेमार्गेही अलिबागला येणे पसंत करतात.
जलवाहतूक बंद झाल्यामुळे अलिबाग आणि परिसरातील स्थानिक अर्थव्यवस्थेवर तात्पुरता परिणाम होऊ शकतो. जलवाहतुकीशी संबंधित व्यवसाय यांना काही प्रमाणात फटका बसू शकतो. तसेच, मुंबईहून येणाऱ्या पर्यटकांची संख्या तात्पुरती कमी झाल्यामुळे हॉटेल व्यवसाय, रेस्टॉरंट्स आणि स्थानिक दुकानदार यांच्या व्यवसायावरही थोडा परिणाम दिसू शकतो. मात्र, रस्तेमार्गाचा पर्याय उपलब्ध असल्याने हा परिणाम फार मोठा नसेल अशी अपेक्षा आहे. या कालावधीचा उपयोग जलवाहतूक कंपन्या जहाजांची देखभाल आणि दुरुस्ती करण्यासाठी करतात. जहाजांच्या इंजिनची तपासणी, रंगकाम, सुरक्षितता उपकरणांची तपासणी आणि इतर आवश्यक दुरुस्ती कामे याच काळात केली जातात. यामुळे पावसाळ्यानंतर जेव्हा सेवा पुन्हा सुरू होईल, तेव्हा प्रवाशांना अधिक सुरक्षित आणि चांगल्या सुविधा मिळतील.
सामान्यतः, पावसाळा संपल्यानंतर, म्हणजेच साधारणपणे सप्टेंबर किंवा ऑक्टोबर महिन्यात समुद्रातील हवामान शांत झाल्यावर आणि शासनाकडून हिरवा कंदील मिळाल्यावर जलवाहतूक सेवा पुन्हा सुरू होते. मात्र, याबाबतची अधिकृत घोषणा यथावकाश केली जाते आणि ती महाराष्ट्र मेरिटाइम बोर्डाकडून तसेच संबंधित पोर्ट ट्रस्टकडून केली जाते. त्यामुळे प्रवाशांनी आणि स्थानिकांनी अधिकृत घोषणांची वाट पाहूनच आपले पुढील नियोजन करावे.
एकंदरीत, जलवाहतूक बंद होणे ही अलिबागच्या प्रवाशांसाठी नवीन गोष्ट नाही. हा एक वार्षिक बदल आहे जो सुरक्षितता आणि नैसर्गिक नियमांनुसार घडतो. प्रवाशांनी या बदलाची नोंद घेऊन आपल्या प्रवासाचे योग्य नियोजन करणे आवश्यक आहे. रस्तेमार्गाने प्रवास करताना येणाऱ्या संभाव्य अडचणींचा विचार करून पुरेसा वेळ हाताशी ठेवावा. अलिबागचे निसर्गरम्य सौंदर्य पावसाळ्यातही आपले आकर्षण टिकवून ठेवते. त्यामुळे जलवाहतूक बंद असली तरी, अलिबागच्या सौंदर्याचा अनुभव घेण्यासाठी रस्तेमार्गाचा पर्याय नेहमीच खुला आहे. सुरक्षित प्रवास करा आणि अलिबागच्या निसर्गाचा आनंद घ्या!