अलिबागच्या समुद्र किनाऱ्यावर बेबंदशाही

-उमाजी म. केळुसकर ⬑ दादागिरी ⬉

अलिबाग, महाराष्ट्राचा एक अनमोल पर्यटन ठेवा. येथील शांत, मनमोहक समुद्रकिनारे, हिरवीगार नारळाची झाडे आणि ऐतिहासिक किल्ले यामुळे दरवर्षी लाखो पर्यटक इथे येतात. मुंबई आणि पुण्यासारख्या मोठ्या शहरांपासून जवळ असल्याने, अल्पावधीतच अलिबाग 'विकेंड गेटवे' म्हणून प्रसिद्ध झाले आहे. मात्र, गेल्या काही वर्षांपासून या सुंदर किनाऱ्यावर एक भयावह अनागोंदी माजली आहे. बेकायदेशीर आणि अनियंत्रित व्यवसायांनी पर्यटकांच्या सुरक्षिततेचा प्रश्न ऐरणीवर आणला आहे, आणि स्थानिक प्रशासनाची उदासीनता या समस्येला अधिकच गंभीर बनवत आहे. नुकतीच शनिवारी सकाळी घडलेली एक घटना या बेबंदशाहीचे ताजे उदाहरण आहे. एका एटीव्ही (ऑल टेरेन व्हेईकल) बाईकने एका वृद्ध पर्यटकाला धडक दिली, ज्यात तो किरकोळ जखमी झाला. हा केवळ एक अपघात नव्हता, तर अलिबागच्या किनाऱ्यावर पसरलेल्या अनागोंदी कारभाराचे आणि प्रशासनाच्या दुर्लक्ष्याचे प्रतीक होता.

शनिवारी सकाळी घडलेला अपघात हा काही पहिलाच नव्हता, तर अलिबागच्या किनाऱ्यावर वारंवार घडणाऱ्या अपघातांची ही एक मालिका आहे. एटीव्ही बाईक आणि घोडेस्वारी हे पर्यटकांसाठी आकर्षणाचे केंद्र बनले असले तरी, या व्यवसायांवर कोणत्याही प्रकारचे नियंत्रण नसल्याने त्यांची मनमानी सुरू आहे. परवानग्या नसताना, सुरक्षेचे नियम पायदळी तुडवत हे चालक किनाऱ्यावर बेदरकारपणे वाहने चालवतात. यापूर्वीही, एका एटीव्ही बाईकने उंटाला धडक दिल्याने तो उधळला होता आणि त्यावर बसलेले पर्यटक खाली पडून जखमी झाले होते. असे प्रकार वारंवार घडत असतानाही, स्थानिक प्रशासन ठोस पावले उचलताना दिसत नाही. प्रशासनाच्या या उदासीनतेवर स्थानिक नागरिक आणि पर्यटकांमध्ये प्रचंड नाराजी आहे. 'एखादा पर्यटक या एटीव्ही बाईक चालकाच्या धडकेने मरण्याची वाट प्रशासन पाहत आहे का?' असा संतप्त सवाल विचारला जात आहे. ही प्रशासनाची अनास्था पर्यटकांच्या जीवावर उठू शकते, हे आता लक्षात घेणे अत्यंत गरजेचे आहे.
अलिबाग किनाऱ्यावरील या बेबंदशाहीचे मूळ शासनाच्या धोरणांच्या अभावात दडलेले आहे. एटीव्ही बाईक या 'खेळणी' प्रकारात मोडत असल्याने त्यांना प्रादेशिक परिवहन कार्यालयाचे (RTO) रजिस्ट्रेशन लागत नाही. याचा अर्थ असा की, या वाहनांची ना कोणतीही तपासणी होते, ना त्यांच्या चालकांना कुठल्याही नियमांचे पालन करावे लागते. व्यवसायासाठी कोणत्याही विभागाची परवानगी घेण्याची किंवा नियम आणि अटींचे पालन करण्याची गरज पडत नाही. यामुळे किनारपट्टीवर गेल्या दोन वर्षांपासून हा व्यवसाय अनिर्बंधपणे फोफावत आहे. या गाड्यांची नियमित तपासणी होत नाही, त्यामुळे धोकादायक अवस्थेत असलेल्या गाड्याही व्यवसायासाठी वापरल्या जातात.
याहूनही चिंताजनक बाब म्हणजे, अल्पवयीन मुलांना कामावर ठेवणे हा कायद्याने गंभीर गुन्हा असतानाही, अलिबागच्या समुद्रकिनाऱ्यावर बहुतांशी एटीव्ही बाईक ही अल्पवयीन मुलेच चालवताना दिसतात. हे बालकामगार वेगमर्यादेचे उल्लंघन करतात, कर्णकर्कश आवाजासाठी सायलेन्सरमध्ये बदल करतात आणि पर्यटकांच्या गर्दीतून कुठेही गाडी चालवण्याची बेपर्वाई करतात. अशा परिस्थितीत अपघात घडणे स्वाभाविक आहे, आणि दुर्दैवाने यातून मोठ्या दुर्घटनेची शक्यता निर्माण झाली आहे. या वाहनांमुळे होणारा प्रचंड आवाज पर्यटकांना आणि स्थानिकांनाही त्रासदायक ठरतो. या गंभीर परिस्थितीकडे ना पोलीस, ना मेरीटाईम बोर्ड, ना स्थानिक प्रशासन कोणीही गांभीर्याने पाहताना दिसत नाही. पर्यटकांची सुरक्षा ही प्रशासनाची आणि समुद्रकिनाऱ्यावर व्यवसाय करणाऱ्यांची प्राथमिक जबाबदारी असताना, अपघाताच्या वाढत्या घटनांमुळे पर्यटकांची सुरक्षा अक्षरशः वाऱ्यावर असल्याचे विदारक चित्र तयार झाले आहे. याकडे प्रशासनाने अत्यंत गांभीर्याने पाहणे गरजेचे आहे.
पर्यटकांच्या सुरक्षिततेबरोबरच, अलिबागच्या समुद्रकिनाऱ्याचे बकालीकरण ही एक गंभीर चिंता आहे. किनाऱ्यावर साचलेली घोड्याची लीद मिश्रित वाळूचा वास अनेकांना नाक दाबून फिरायला भाग पाडतो. एकेकाळी स्वच्छ आणि सुंदर म्हणून ओळखला जाणारा अलिबागचा किनारा आता अस्वच्छतेमुळे ओळखला जाऊ लागला आहे. अशा अस्वच्छतेमुळे पर्यटकांना एक नकारात्मक अनुभव येतो आणि दीर्घकाळासाठी ते या ठिकाणाकडे पाठ फिरवू शकतात. यामुळे केवळ स्थानिक व्यवसायांनाच नाही, तर राज्याच्या पर्यटन उद्योगालाही मोठा फटका बसू शकतो. समुद्रकिनारे हे नैसर्गिक सौंदर्यस्थळे आहेत आणि त्यांचे जतन करणे ही आपली आणि प्रशासनाची सामूहिक जबाबदारी आहे. पर्यावरणाचा हा ऱ्हास तातडीने थांबवणे आवश्यक आहे.
या गंभीर आणि चिंताजनक परिस्थितीवर तातडीने उपाययोजना करणे अत्यंत आवश्यक आहे. प्रशासनाने आता तरी कठोर पावले उचलण्याची मागणी जोर धरू लागली आहे. सर्वप्रथम, शासनाने एटीव्ही बाईक आणि अशाच प्रकारच्या इतर साहसी खेळांबाबत ठोस धोरण आखणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. या गाड्यांना 'खेळणी' या प्रकारातून बाहेर काढून त्यांच्यासाठी आर.टी.ओ. रजिस्ट्रेशन, फिटनेस चाचणी आणि परवानग्या बंधनकारक कराव्यात. एटीव्ही बाईक चालकांसाठी कडक नियमावली, सक्तीचे प्रशिक्षण आणि वैध परवाने बंधनकारक करावेत. वेगमर्यादा निश्चित करावी, सुरक्षितता उपकरणे अनिवार्य करावीत आणि विशिष्ट सुरक्षित क्षेत्रातच वाहने चालवण्याचे नियम लागू करावेत. नियमांचे उल्लंघन करणाऱ्यांवर कठोर कायदेशीर कारवाई करावी. विशेषतः, अल्पवयीन मुलांना या धोकादायक व्यवसायातून बाहेर काढण्यासाठी कडक पावले उचलावीत आणि त्यांच्यावर कारवाई करावी, तसेच त्यांना कामावर ठेवणाऱ्यांवरही कायद्यानुसार कारवाई करावी. समुद्रकिनाऱ्याच्या स्वच्छतेकडे विशेष लक्ष द्यावे. नियमित साफसफाई आणि कचरा व्यवस्थापन यंत्रणा प्रभावीपणे राबवावी, जेणेकरून किनाऱ्याचे नैसर्गिक सौंदर्य अबाधित राहील. पर्यटकांनीही स्वतःच्या सुरक्षिततेसाठी सावधगिरी बाळगणे गरजेचे आहे. असुरक्षित वाहनांवर स्वार होण्यापासून परावृत्त होण्यासाठी आणि नियमांचे पालन करणाऱ्या सेवांचाच वापर करण्यासाठी व्यापक जनजागृती करावी.
अलिबागचा किनारा हा महाराष्ट्राचा मानबिंदू आहे. केवळ तात्पुरत्या मलमपट्ट्या लावून काम भागणार नाही, तर दीर्घकालीन आणि शाश्वत उपायांची गरज आहे. प्रशासनाने त्वरित पावले उचलून पर्यटकांची सुरक्षितता सुनिश्चित करावी आणि अलिबागच्या नैसर्गिक सौंदर्याचे जतन करावे. जेणेकरून भविष्यात असे अपघात टाळता येतील आणि पर्यटन व्यवसाय सुरक्षित, जबाबदार आणि टिकाऊ मार्गाने सुरू राहील. अन्यथा, ही बेबंदशाही अलिबागच्या पर्यटनाचे आणि पर्यावरणाचे अपरिमित नुकसान करेल, आणि ही अनमोल नैसर्गिक संपदा कायमची धोक्यात येईल.