भारताची नवी बुद्धिबळ सम्राज्ञी : दिव्या देशमुख

  -उमाजी म. केळुसकर ⬑ विश्वभरारी ⬉

 
 बुद्धिबळाचा पट हा केवळ ६४ घरांचा चौकोनी खेळ नाही, तो जीवनाच्या अनेक तत्त्वज्ञानांना आपल्यात सामावून घेतो. प्रत्येक चाल, प्रत्येक मोहरा आणि प्रत्येक निर्णय हा दूरदृष्टी, संयम आणि धाडस यांचा संगम असतो. या पटावर, काळ्या-पांढऱ्या संघर्षातून उलगडतो तो मानवी बुद्धीचा अथांग पसारा, जिथे प्रत्येक खेळाडू केवळ विजयच नव्हे, तर स्वतःलाही शोधत असतो. याच गहन पटावर, एक तरुण भारतीय खेळाडू आपल्या अस्तित्वाची आणि क्षमतेची अनोखी गाथा लिहीत आहे – ती आहे दिव्या देशमुख. नागपूरच्या या युवा बुद्धिबळपटूने केवळ तिच्या वयाला साजेशा कामगिरीनेच नव्हे, तर अनुभवी खेळाडूंनाही मागे टाकत मिळवलेल्या यशाने संपूर्ण देशाला अभिमान वाटायला लावला आहे. ९ डिसेंबर २००५ रोजी जन्मलेल्या या जिद्दी खेळाडूने, डॉक्टर्स असलेल्या आपल्या आई-वडिलांकडून मिळालेल्या पाठिंब्यावर, बुद्धिबळाच्या क्षेत्रात स्वतःचं एक वेगळं स्थान निर्माण केलं आहे.

       दिव्याने अगदी लहान वयातच आपली बुद्धिमत्तेची चुणूक दाखवून दिली. तिने नागपूरच्या भवन्स भगवानदास पुरोहित विद्या मंदिरात शालेय शिक्षण घेतलं, पण बुद्धिबळावरील तिचं प्रेम आणि समर्पण इतकं होतं की तिने दूरस्थ शिक्षण चा मार्ग स्वीकारला. हा निर्णय तिच्या भविष्यासाठी किती महत्त्वाचा ठरला, हे तिच्या यशाकडे पाहिल्यावर स्पष्ट होतं. दिव्याच्या यशामागे तिच्या कुटुंबाचा खंबीर पाठिंबा खूप महत्त्वाचा ठरला आहे. तिचे आई-वडील दोघेही डॉक्टर असूनही, त्यांनी दिव्याच्या आवडीला आणि तिच्या खेळातील कारकिर्दीला कधीही कमी लेखले नाही, उलट तिला पूर्ण स्वातंत्र्य आणि पाठिंबा दिला. हा कौटुंबिक आधारच तिला एकाग्रतेने खेळात लक्ष केंद्रित करण्यास मदत करतो.

       दिव्याच्या कारकिर्दीतील मैलाचे दगड पाहिले तर तिचा प्रवास किती वेगवान आणि प्रभावी आहे हे लक्षात येतं. २०२१ मध्ये महिला ग्रँडमास्टर (डब्ल्यू.जी.एम.), २०२३ मध्ये आंतरराष्ट्रीय मास्टर (आय.एम.) आणि त्यानंतर अवघ्या दोन वर्षांत, म्हणजेच २०२५ मध्ये ग्रँडमास्टर (जी.एम.) ही पदवी मिळवून तिने इतिहास रचला. दिव्या ही चौथी भारतीय महिला ग्रँडमास्टर ठरली, तर एकूण ८८वी भारतीय ग्रँडमास्टर बनली. या पदव्या केवळ तिच्या नावासमोरच्या उपाध्या नाहीत, तर तिच्या अथक परिश्रमाचं आणि प्रचंड प्रतिभेचं त्या प्रतीक आहेत.

       तिच्या यशाची यादी खूप मोठी आहे. २०२० च्या फिडे (आंतरराष्ट्रीय बुद्धिबळ महासंघ) ऑनलाइन बुद्धिबळ ऑलिंपियाडमध्ये सुवर्णपदक जिंकणाऱ्या भारतीय संघाचा ती एक महत्त्वाचा भाग होती. यानंतर तिने मागे वळून पाहिलं नाही. २०२२ मध्ये राष्ट्रीय महिला बुद्धिबळ स्पर्धा जिंकली आणि त्याच वर्षी महिला बुद्धिबळ ऑलिंपियाडमध्ये वैयक्तिक कांस्यपदक पटकावलं. २०२३ मध्ये आशियाई कॉन्टिनेंटल महिला स्पर्धा जिंकून तिने आशिया खंडात आपलं वर्चस्व सिद्ध केलं.

      २०२४ हे वर्षही तिच्यासाठी खूप खास ठरलं. तिने जागतिक १९ वर्षांखालील बुद्धिबळ विजेतेपद जिंकलं, जे तिच्या वाढत्या उंचीचं द्योतक होतं. त्याच वर्षी, ४५व्या बुद्धिबळ ऑलिंपियाडमध्ये तिने केवळ सांघिक सुवर्णपदकच नाही, तर वैयक्तिक सुवर्णपदकही जिंकून आपली क्षमता सिद्ध केली. तिच्या या यशामागे कठोर परिश्रम आणि अफाट समर्पण आहे. अनेक तास सराव करणे, आपल्या चुकांमधून शिकणे आणि प्रत्येक सामन्यातून अनुभव घेणे हे तिच्या यशाचे रहस्य आहे.

     परंतु तिच्या कारकिर्दीतील सर्वात मोठा आणि ऐतिहासिक क्षण २०२५ मध्ये फिडे महिला विश्वचषक जिंकून आला. या स्पर्धेत तिने अनुभवी कोनेरू हम्पीला अंतिम फेरीत पराभूत करत, हा किताब जिंकणारी पहिली भारतीय महिला ठरण्याचा मान मिळवला. हा विजय केवळ एक स्पर्धा जिंकणं नव्हतं, तर तो भारतीय बुद्धिबळाच्या इतिहासात कोरला गेलेला एक सुवर्ण क्षण होता. या विजयामुळे तिला २०२६ च्या महिला उमेदवारांच्या स्पर्धेत स्थान मिळालं आहे, जिथून ती विश्वविजेतेपदाच्या आणखी जवळ पोहोचू शकेल.

     दिव्याच्या खेळाची शैली पाहिली तर ती आक्रमक आणि आत्मविश्वासपूर्ण आहे. ती केवळ बचाव करत नाही तर प्रतिपक्षावर दबाव निर्माण करून आक्रमक चाली खेळते, ज्यामुळे तिच्या प्रतिस्पर्धकांना आव्हान मिळते. अशा मोठ्या स्पर्धांमध्ये मानसिक कणखरता ही खूप महत्त्वाची असते आणि दिव्याने ते अनेकदा सिद्ध केले आहे. दबावाच्या परिस्थितीतही शांत राहून योग्य निर्णय घेण्याची तिची क्षमता वाखाणण्याजोगी आहे.

    दिव्या देशमुख ही केवळ एक बुद्धिबळपटू नाही, तर ती आजच्या तरुण पिढीसाठी एक प्रेरणास्थान आहे. तिचं वय कमी असलं तरी तिने मिळवलेलं यश मोठं आहे. तिच्या मेहनती, जिद्द आणि आत्मविश्वासातून, कोणत्याही क्षेत्रात सर्वोच्च शिखर गाठता येतं हे तिने दाखवून दिलं आहे. दिव्याचे यश अनेक तरुण मुलींना आणि मुलांना बुद्धिबळात करिअर करण्यासाठी प्रेरणा देऊ शकते. तिच्यासारख्या खेळाडूंच्या यशामुळे भारतात बुद्धिबळाची लोकप्रियता आणखी वाढण्यास मदत होईल.

      या यशोगाथेचा विचार करताना एक गहन सत्य उमगते, ते म्हणजे मानवी सामर्थ्याची खरी व्याख्या केवळ शारीरिक बळ किंवा प्रचंड संपत्तीत नसते, तर ती एकाग्रता, जिद्द आणि आत्मिक बळात असते. दिव्याने आपल्या बुद्धीच्या बळावर हे सिद्ध केले आहे. ती केवळ बुद्धिबळाच्या पटावर प्यादी सरकवत नाही, तर ती जीवनाच्या पटावरही आपल्यासाठी एक नवा मार्ग कोरत आहे. तिचं यश हे केवळ वैयक्तिक यश नाही, तर ते एका राष्ट्राची आकांक्षा आणि क्षमतेचं प्रतीक आहे. भविष्यात तिला आणखी अनेक आव्हानांना सामोरे जावे लागेल, यशाच्या शिखरावर टिकून राहण्याचा दबाव असेल आणि प्रत्येक नव्या स्पर्धेत स्वतःला सिद्ध करण्याची कठीण वाट असेल. परंतु, दिव्याने आतापर्यंत दाखवलेली मानसिक कणखरता, तिचं समर्पण आणि तिच्या डोळ्यातील विजेतेपदाचं स्वप्न पाहता, ती या सर्व आव्हानांवर मात करेल यात शंका नाही.

      दिव्या देशमुख खऱ्या अर्थाने भारतासाठी एक उगवती तारा आहे, जी केवळ बुद्धिबळाच्या नकाशावर भारताचं स्थान उंचावत नाही, तर प्रत्येक भारतीय मनाला स्वतःच्या स्वप्नांचा पाठलाग करण्याची प्रेरणा देते. तिची प्रत्येक चाल, प्रत्येक विजय, आपल्याला हेच सांगतो की, दृढनिश्चय आणि परिश्रमाच्या जोरावर कोणतीही उंची गाठता येते. बुद्धिबळाच्या पटावर तिने रचलेले डावपेच हे तिच्या प्रतिभेची साक्ष देतात, पण तिच्या जीवनाचा पट तिच्या अखंड प्रवासाची आणि अदम्य इच्छाशक्तीची गाथा आहे. दिव्या देशमुखचं नाव केवळ इतिहासात सुवर्ण अक्षरांनी कोरलं जाईल असं नाही, तर ते येणाऱ्या पिढ्यांसाठी एक तेजस्वी मार्गदर्शक ठरेल, त्यांना हे शिकवेल की, जीवनात खरी क्रांती ही एकाच वेळी, एकाच चालीने नव्हे, तर सातत्यपूर्ण प्रयत्नांनी आणि अटूट विश्वासाने घडते.