-उमाजी म. केळुसकर ⬑ दादागिरी ⬉
प्रतापराव जाधव आणि त्यांच्यासारख्या नेत्यांना कदाचित सोयीस्कर विस्मरण झालं असावं, किंवा त्यांना इतिहासाचं गांभीर्य नसावं. पण, महाराष्ट्रातील प्रत्येक मराठी माणसाच्या मनात आजही संयुक्त महाराष्ट्राच्या चळवळीतील १०५ हुतात्म्यांची आठवण जाज्वल्य आहे. हे १०५ वीर, स्त्री-पुरुष, तरुण-वृद्ध, केवळ मुंबई महाराष्ट्राला मिळावी यासाठी, ती गुजरातच्या हातात जाऊ नये म्हणून आपल्या प्राणांची आहुती दिली होती. त्यांच्या त्यागामुळेच, त्यांच्या बलिदानामुळेच मुंबई आज महाराष्ट्राची राजधानी म्हणून दिमाखाने उभी आहे.
१९५० च्या दशकात, राज्यांची पुनर्रचना होत असताना, मुंबईच्या भवितव्यावर मोठा प्रश्नचिन्ह निर्माण झाला होता. मराठी भाषिक मुंबईला महाराष्ट्रात सामील करण्याची मागणी करत होते, तर गुजराती भाषिक तिला गुजरातमध्ये समाविष्ट करण्याची मागणी करत होते. काहींनी तर मुंबईला केंद्रशासित प्रदेश बनवण्याचाही प्रस्ताव दिला होता. पंडित जवाहरलाल नेहरु यांनी तर मुंबई केंद्रशासित प्रदेश म्हणून जाहीर केला होता, तेव्हा तत्कालिन अर्थमंत्री सी.डी. देशमुख यांनी याविरोधात बाणेदारपणा दाखवून आणि मराठी भाषिक आंदोलकांना पाठिबा देत आपल्या मंत्रीपदाचा राजीनामा दिला होता. मराठी भाषिकांनी "मुंबईसह संयुक्त महाराष्ट्र झालाच पाहिजे!" या गर्जनेसह रस्त्यावर उतरून तीव्र आंदोलन केलं होतं. या आंदोलनाला दडपण्यासाठी तत्कालीन सरकारने क्रूर दमनशाहीचा वापर केला. मोरारजी देसाई, स.का. पाटील यांनी यात महत्वाची भूमिका बजावली. मोरारजी देसाई मूळचे गुजरातचे, पण स.का. पाटील हे महाराष्ट्राचे. परिणामी आंदोलकांवर गोळीबार करण्यात आला, लाठीमार करण्यात आला. अनेक निरपराध नागरिकांचे रक्त सांडले. यामध्ये १०५ आंदोलक हुतात्मे झाले. त्यांच्या रक्तातूनच संयुक्त महाराष्ट्राची वीट रचली गेली आणि मुंबई महाराष्ट्राला मिळाली.
आज प्रतापराव जाधव किंवा अन्य कोणीही जेव्हा "महाराष्ट्र आणि गुजरात हे एकच राज्य असताना मुंबई ही गुजरातची राजधानी होती" असं म्हणतात, तेव्हा आपण मोरारजी देसाई, स.का. पाटील यांच्या जातकुळीचे असल्याचे दाखवून देतात, ते १०५ हुतात्म्यांच्या बलिदानाचा अपमान करतात. ते त्या स्वातंत्र्यसैनिकांच्या, समाजसुधारकांच्या आणि सामान्य माणसांच्या संघर्षाची चेष्टा करतात, ज्यांनी मुंबई महाराष्ट्राची आहे हे सिद्ध करण्यासाठी आपलं सर्वस्व पणाला लावलं. जाधव यांचे विधान केवळ ऐतिहासिक तथ्यांचं विपर्यास नाही, तर ते महाराष्ट्राच्या अस्मितेवर केलेला हल्ला आहे.
मुंबईमध्ये मोठ्या प्रमाणात गुजराती लोक राहतात हे सत्य आहे. पण याचा अर्थ असा होत नाही की मुंबई ही गुजरातची होती किंवा आहे. मुंबईचा इतिहास, तिची संस्कृती, तिची जडणघडण ही प्रामुख्याने मराठी भाषिकांनी केली आहे. गेटवे ऑफ इंडियापासून ते सिद्धिविनायकापर्यंत, मुंबईच्या प्रत्येक कोपऱ्यात मराठी संस्कृतीचा आणि इतिहासाचा ठसा उमटलेला आहे.
"गुजरात हे आपलेच शेजारी राज्य आहे, ते काही पाकिस्तानात नाही. त्यामुळे त्यावरून राजकारण करू नका," हा प्रतापराव जाधव यांचा सल्ला वरकरणी योग्य वाटू शकतो. दोन्ही राज्यांमध्ये सलोख्याचे संबंध असावेत, विकासासाठी एकमेकांना सहकार्य करावं, ही चांगली गोष्ट आहे. पण शेजारधर्म पाळणे आणि दुसऱ्याच्या घरावर दावा सांगणे यात फरक आहे. प्रतापराव जाधव यांनी हे विसरू नये की, महाराष्ट्राचा आणि विशेषतः मुंबईचा इतिहास हा केवळ भौगोलिक किंवा आर्थिक संबंधांवर आधारित नाही, तर तो बलिदान, संघर्ष आणि अस्मितेवर आधारित आहे. राजकारण्यांनी केवळ मतांच्या राजकारणासाठी किंवा विरोधकांना घेरण्यासाठी इतिहासाचं विकृतीकरण करणं अत्यंत चुकीचं आहे. असे बेताल वक्तव्य समाजात फूट पाडतात, प्रादेशिक वाद वाढवतात आणि महाराष्ट्राच्या एकात्मतेला आव्हान देतात. आज गरज आहे ती महाराष्ट्राची अस्मिता जपण्याची, आपल्या इतिहासाचा आदर करण्याची आणि आपल्या हुतात्म्यांच्या बलिदानाचा गौरव करण्याची.
प्रतापराव जाधव यांच्यासारख्या नेत्यांनी हे लक्षात ठेवायला हवं की, मुंबई ही केवळ एक शहर नाही, तर ती महाराष्ट्राच्या स्वाभिमानाचं प्रतीक आहे. ती १०५ हुतात्म्यांच्या बलिदानाची साक्षीदार आहे. त्यांच्या रक्ताने सिंचलेली ही भूमी आहे. त्यामुळे, मुंबई कुणाची यावर पुन्हा प्रश्नचिन्ह निर्माण करण्याचा प्रयत्न करणाऱ्यांनी इतिहासाची पाने चाळावीत आणि आपल्या हुतात्म्यांच्या त्यागाचं स्मरण करावं. अन्यथा, महाराष्ट्राची जनता त्यांना कधीही माफ करणार नाही.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा