गजेंद्र दळी : उद्योजक, समाजसेवक, प्रेरणास्रोत

-उमाजी म. केळुसकर ⬑ वलयांकित ⬉

  
आपल्या महाराष्ट्राच्या मातीत असे अनेक हिरे लपलेले आहेत, ज्यांचे कर्तृत्व समाजासाठी नेहमीच प्रेरणादायी ठरते. असेच एक व्यक्तिमत्त्व म्हणजे गजेंद्र दळी, जे सर्वपरिचित होते, गजुभाऊ या नावाने. रत्नागिरी जिल्ह्यातील लांजाजवळील घाटरोळ या छोट्याशा गावातून त्यांचे वडील तुकाराम दळी यांचा सुरू झालेला जीवनप्रवास, मुंबई आणि नंतर अलिबागमध्ये स्थिरावला आणि याच मातीत गजुभाऊंचाही जीवनप्रवास एक यशस्वी उद्योजक आणि निःस्वार्थ समाजसेवक म्हणून बहरला. त्यांची गोष्ट केवळ एका व्यक्तीच्या यशाची नाही, तर ती जिद्द, दूरदृष्टी, कठोर परिश्रम आणि सामाजिक बांधिलकीची एक अनोखी गाथा आहे. त्यांच्या रविवारी, २७ जुलै रोजी झालेल्या निधनाने अलिबागमध्ये खऱ्या अर्थाने पोकळी निर्माण झाली आहे.

       गजेंद्र दळी तथा गजूभाऊ यांचे वडील तुकाराम दळी मूळचे रत्नागिरी जिल्ह्यातील लांजाजवळील घाटरोळ गावचे. परिस्थितीने त्यांना मुंबईकडे ओढले, तिथे त्यांनी पानाचे दुकान सुरू केले. त्यानंतर ते सहकुटुंब अलिबागला स्थलांतरित झाले, जिथे त्यांनी पानाचे आणि विडी बनवण्याचे दुकान सुरू केले. येथेच १९ मे १९३४ रोजी गजुभाऊंचा जन्म झाला. येथेच त्यांनी शिक्षण घेतले. अलिबागमध्येच त्यांना उद्योजकतेची खरी दिशा मिळाली. साध्या पाना-विडीच्या दुकानातून मोठ्या व्यवसायाकडे वाटचाल करण्याची त्यांची धडपड इथेच सुरू झाली.

     गजुभाऊंचे शिक्षण मॅट्रिकपर्यंत झाले असले तरी, त्यांना पारंपरिक शिक्षणापेक्षा व्यवसायात अधिक रुची होती. ही रुची केवळ स्वतःपुरती मर्यादित नव्हती, तर त्यांना आपल्या चार भावंडांसाठी चार वेगवेगळे उद्योग सुरू करण्याचे ध्येय होते. हेच त्यांचे दूरदृष्टीचे आणि कुटुंबाला सोबत घेऊन जाण्याचे उत्तम उदाहरण आहे. अनेकांना शिक्षण पूर्ण करून नोकरी करण्याकडे कल असतो, परंतु गजुभाऊंनी उद्योजकतेचा मार्ग निवडला आणि त्यात यशस्वी होऊन दाखवले. त्यांची ही विचारसरणी आजच्या तरुण पिढीसाठी निश्चितच अनुकरणीय आहे, जी नोकरीच्या मागे धावण्याऐवजी स्वतःचा व्यवसाय सुरू करण्याचा विचार करत आहे.

     गजुभाऊंच्या उद्योजकतेची खरी ओळख महेश चित्रमंदिर (महेश टॉकीज) च्या स्थापनेतून झाली. श्रीवर्धन येथील एका सिनेमा थिएटरला भेट दिल्यानंतर त्यांना स्वतःचे थिएटर सुरू करण्याची प्रेरणा मिळाली. ही केवळ एक तात्पुरती कल्पना नव्हता, तर मुंबईतील लिबर्टी सिनेमाला भेट दिल्यानंतर त्यांची ही इच्छा अधिक दृढ झाली. मोठ्या शहरांमधील सिनेमा पाहण्याचा अनुभव त्यांनी आपल्या छोट्या अलिबागमध्ये आणण्याचे स्वप्न पाहिले. १९६३ साली त्यांनी अलिबागमध्ये जागा घेऊन महेश चित्रमंदिर सुरू केले. सुरुवातीला ते एक ओपन थिएटर होते, जे नंतर कायमस्वरूपी थिएटरमध्ये रूपांतरित झाले. हा निर्णय खूप धाडसी होता, कारण त्या काळात अलिबागसारख्या ठिकाणी मोठे थिएटर सुरू करणे हे सोपे नव्हते. परंतु, त्यांच्या दूरदृष्टीमुळे आणि मेहनतीमुळे हे शक्य झाले. महेश चित्रमंदिर हे केवळ एक थिएटर नव्हते, तर ते अलिबागच्या सांस्कृतिक जीवनाचा अविभाज्य भाग बनले. अनेक पिढ्यांनी येथे चित्रपट पाहण्याचा आनंद घेतला आणि या थिएटरने अनेक आठवणी जपल्या. 

       काळासोबत बदलण्याची आणि अद्ययावत राहण्याची त्यांची दूरदृष्टी इथेच थांबली नाही. प्रेक्षकांची बदलती आवड आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाची वाढती मागणी ओळखून, याच महेश चित्रमंदिराचे पुढे 'ब्रह्मा विष्णू महेश' या भव्य सिनेप्लेक्समध्ये रूपांतर झाले. हे देशातील एकमेव थीम सिनेप्लेक्स  आहे.  एका पडद्याच्या सिंगल थिएटरमधून तीन पडद्यांच्या आधुनिक सिनेप्लेक्समध्ये झालेला हा बदल, गजुभाऊंच्या प्रगतीशील विचारसरणीचा आणि काळानुसार स्वतःला बदलण्याची तयारीचा पुरावा आहे. 'ब्रह्मा विष्णू महेश' सिनेप्लेक्सने अलिबागच्या मनोरंजन क्षेत्रात एक नवा अध्याय सुरू केला, जिथे प्रेक्षकांना जागतिक दर्जाचा सिनेमा अनुभव घेता आला. हे केवळ एक नूतनीकरण नव्हते, तर गजूभाऊंनी अलिबागच्या सांस्कृतिक जीवनात टाकलेली एक मोठी, अर्थपूर्ण भर होती.

         गजेंद्र दळी तथा गजुभाऊ केवळ एक यशस्वी उद्योजक नव्हते, तर ते एक थोर समाजसेवक देखील होते. त्यांचे सामाजिक कार्य खूप व्यापक आणि प्रेरणादायी होते. त्यांनी ४२ देशांचा प्रवास केला होता. ज्यामुळे त्यांचा दृष्टिकोन अधिक विशाल झाला. या प्रवासातून त्यांना वेगवेगळ्या संस्कृती आणि जीवनशैली अनुभवता आल्या. त्यांच्या समाजसेवेचा एक महत्त्वाचा भाग म्हणजे त्यांनी ज्येष्ठ नागरिकांसाठी आयोजित केलेले दौरे. ५०० ते ७०० लोकांना विमानाने प्रवास करण्याची संधी उपलब्ध करून देणे हे एक मोठे काम आहे. अनेकांच्या आयुष्यातील हे पहिलेच विमानप्रवास असतील, ज्याची आठवण ते आयुष्यभर जपतील. 

      गजुभाऊ ज्येष्ठ नागरिक संघटनेत सक्रिय होते आणि लायन्स क्लबचे सदस्य होते. या संघटनांच्या माध्यमातून त्यांनी अनेक सामाजिक उपक्रम राबवले आहेत. लायन्स हेल्थ फाऊंडेशनला त्यांनी कॅट्रॅक्ट ऑपरेशनसाठी अद्यावत यंत्रणा विकत घेण्यासाठी त्यांनी १० लाख रुपयांची मदत केली आहे, ज्यामुळे अनेकांना दृष्टी मिळाली. हे त्यांचे औदार्य आणि गरजूंप्रती असलेली तळमळ दर्शवते. याशिवाय, त्यांनी १०४ आदिवासी जोडप्यांचे सामुदायिक विवाह लावून दिले आहेत. हे कार्य खऱ्या अर्थाने समाजसेवा आहे, कारण यामुळे अनेक गरीब कुटुंबांना आधार मिळाला आहे आणि त्यांच्या मुलींचे विवाह समारंभ चांगल्या प्रकारे पार पडले आहेत. हे सर्व कार्य त्यांच्या सामाजिक बांधिलकीचे प्रतीक आहे, जिथे त्यांनी केवळ स्वतःच्या प्रगतीचा विचार न करता समाजातील दुर्बळ घटकांनाही मदत केली आहे. या त्यांचा सामाजिक आणि व्यावसायिक कार्यात त्यांच्या पत्नी सुधा यांनी त्यांची सावली बनून सहकार्य केले. तर मुले सत्यजित, विश्वजित, सुना-नातवडे यांनी तोच वारसा चालवून गजुभाऊंना आत्मिक समाधान दिले.

      गजुभाऊंची जीवनशैली साधी असली तरी त्यांचे विचार उदात्त होते. ते निर्व्यसनी होते आणि सकाळी लवकर उठून समुद्रकिनारी फिरायला जात. ही सवय त्यांना शारीरिक आणि मानसिक दृष्ट्या निरोगी ठेवण्यास मदत करायची. त्यांच्यातील शिस्त आणि नैसर्गिक जीवनावरचा त्यांचा विश्वास यातून दिसून यायचा. आजच्या धावपळीच्या युगात, जिथे अनेक लोक व्यसनाधीन होत आहेत आणि स्वतःच्या आरोग्याकडे दुर्लक्ष करत आहेत, तिथे गजुभाऊंचे हे उदाहरण खूप महत्त्वाचे ठरते. त्यांना मोबाईल फोन वापरणे आवडायचे नाही, कारण त्यांना त्याचे दुष्परिणाम माहीत होते. तंत्रज्ञानाच्या युगात ही एक आगळीवेगळी गोष्ट होती. अनेक लोक मोबाईल फोनच्या अतिवापरामुळे त्याचे दुष्परिणाम भोगत आहेत, परंतु गजुभाऊंनी त्यापासून दूर राहण्याचा निर्णय घेतला. यामुळे त्यांना स्वतःसाठी आणि कुटुंबासाठी अधिक वेळ मिळायचा आणि ते शांतपणे विचार करू शकायचे. गजुभाऊंच्या तत्त्वज्ञानाचा मुख्य भाग म्हणजे कुटुंबातील सदस्यांनी एकमेकांना पाठिंबा द्यावा आणि समाधानी राहावे यावर त्यांचा भर. त्यांच्या मते, कुटुंबाचा आधार महत्त्वाचा आहे आणि समाधान हेच सुखी जीवनाचे रहस्य आहे. त्यांनी आपल्या भावंडांना व्यवसायात मदत केली आणि त्यांना स्वतःच्या पायावर उभे राहण्यास प्रोत्साहन दिले. हे त्यांचे कुटुंबप्रेम आणि दूरदृष्टी दर्शवते.

        गजेंद्र दळी तथा गजुभाऊ यांचे जीवन हे केवळ यशाची गाथा नाही, तर ते एक प्रेरणास्त्रोत आहे. त्यांनी केवळ स्वतःच्या व्यवसायात यश मिळवले नाही, तर समाजासाठीही मोठे योगदान दिले. त्यांचे महेश चित्रमंदिर, ज्येष्ठ नागरिकांसाठीचे दौरे, लायन्स क्लबच्या माध्यमातून केलेली मदत आणि आदिवासी जोडप्यांचे विवाह हे सर्व त्यांच्या महान कार्याची साक्ष देतात. त्यांची साधी जीवनशैली, निर्व्यसनी वृत्ती आणि कुटुंबाला महत्त्व देणारे तत्त्वज्ञान हे सर्व त्यांना एक आदर्श व्यक्तिमत्त्व बनवते.

      आजच्या पिढीने गजुभाऊंच्या जीवनातून अनेक गोष्टी शिकण्यासारख्या आहेत – जिद्द, दूरदृष्टी, कठोर परिश्रम, सामाजिक बांधिलकी आणि समाधानी जीवनशैली. त्यांच्या कार्यामुळे ते खऱ्या अर्थाने एक 'लोकनायक' बनले आहेत, ज्यांचे कार्य अनेकांना नेहमीच प्रेरणा देत राहील. गजेंद्र दळी तथा गजुभाऊंसारखी माणसे समाजाला दिशा देतात आणि हे सिद्ध करतात की, जर मनात जिद्द आणि दूरदृष्टी असेल तर कोणतीही गोष्ट अशक्य नाही. त्यांना आमची आदरांजली!