प्रदीप कबरे यांच्या 'खिडकी'चे अर्धशतक

-उमाजी म. केळुसकर ⬑ नाट्य-चित्ररंग ⬉

रंगभूमीच्या नभांगणात अनेक तारे चमकतात, काही विझतात, तर काही आपल्या तेजाने इतरांनाही प्रकाशमान करतात. यातीलच एक तळपणारा तारा म्हणजे अभिनेते प्रदीप कबरे. केवळ एक अभिनेते म्हणून नव्हे, तर निर्माते, दिग्दर्शक, गीतकार आणि त्याही पलीकडे जाऊन एका सांस्कृतिक चळवळीचे नायक म्हणून त्यांनी आपली एक वेगळी ओळख निर्माण केली आहे. त्यांची गुरू प्रोडक्शन ही नाट्यसंस्था म्हणजे त्यांच्या याच अष्टपैलू व्यक्तिमत्त्वाचा आरसा आहे. या संस्थेच्या माध्यमातून त्यांनी व्यावसायिक रंगभूमीवर अनेक यशस्वी नाटके आणली, त्याचबरोबर प्रायोगिक तत्त्वावरही अनेक धाडसी प्रयोग केले, ज्यांना प्रेक्षकांनी भरभरून दाद दिली. त्यांच्या याच अर्धशतकी अविश्रांत कलासेवेचा एक महत्त्वाचा टप्पा म्हणजे त्यांचा 'खिडकी' हा अभिवाचनाचा कार्यक्रम, जो आता सुवर्णमहोत्सवी प्रयोगाच्या उंबरठ्यावर आहे. २ ऑगस्ट रोजी प्रबोधनकार ठाकरे लघुनाट्यगृहात होणारा हा प्रयोग त्यांच्या सुवर्णमहोत्सवी कारकिर्दीतील एक मैलाचा दगड ठरणार आहे.

       'खिडकी' हा केवळ एक अभिवाचनाचा कार्यक्रम नसून, तो प्रदीप कबरे यांच्या समृद्ध अनुभवांचा, त्यांच्या संवेदनशील मनाचा आणि त्यांच्या प्रज्ञावान लेखणीचा अविष्कार आहे. गेली अनेक वर्षे हा कार्यक्रम महाराष्ट्रात आणि भारताबाहेरही प्रेक्षकांना मंत्रमुग्ध करत आहे. सांस्कृतिक चळवळी राबवणाऱ्या अनेक संघटना आणि संस्थांना 'खिडकी'चे आयोजन करणे हे महत्त्वाचे आणि आवश्यक वाटले आहे. ज्येष्ठ नागरिक संस्था, अलिबाग येथेही त्यांनी 'खिडकी'चा प्रयोग सादर करून तेथील ज्येष्ठांना एक अविस्मरणीय अनुभव दिला होता. हेच 'खिडकी'चे यश आहे की ते केवळ मनोरंजनापुरते मर्यादित न राहता, समाजाच्या विविध स्तरांपर्यंत पोहोचले आहे आणि अनेकांच्या मनाला स्पर्श करून गेले आहे.

        प्रदीप कबरे यांचे 'खिडकी' हे पुस्तक म्हणजे त्यांच्या साहित्यसेवेचे एक महत्त्वाचे प्रतीक आहे. या पुस्तकातील सर्वोत्तम उतारे आणि लेख ते 'खिडकी'च्या कार्यक्रमातून सादर करतात. हे निव्वळ वाचन नसते, तर ते एक 'मनातलं अभिवाचन' असतं, जे प्रेक्षकांना भारावून सोडतं. त्यांच्या शब्दांतून व्यक्त होणारे विचार, भावना आणि अनुभव हे थेट रसिकांच्या हृदयाला भिडतात. कधी ते जीवनातील कटू-गोड सत्यांचे दर्शन घडवतात, तर कधी आशेचा किरण दाखवतात. त्यांचे अभिवाचन ऐकताना कधी डोळे पाणावतात, तर कधी ओठांवर हसू उमटते. हीच 'खिडकी'ची खासियत आहे, जी प्रेक्षकांना एका वेगळ्याच विश्वात घेऊन जाते आणि त्यांना स्वतःच्या अंतर्मनात डोकावून पाहण्याची संधी देते.

        प्रदीप कबरे यांच्या कला प्रवासाकडे पाहिले तर हे स्पष्ट होते की त्यांनी कधीही सोप्या मार्गाचा अवलंब केला नाही. नवनवीन प्रयोग करणे, प्रेक्षकांना काहीतरी वेगळं देण्याचा प्रयत्न करणे हे त्यांच्या स्वभावातच आहे. गुरू प्रोडक्शनच्या माध्यमातून त्यांनी नेहमीच नावीन्यपूर्णतेला महत्त्व दिले. व्यावसायिक नाटके करतानाही त्यांनी कलेच्या मूल्यांशी कधीही तडजोड केली नाही. तर प्रायोगिक रंगभूमीवर त्यांनी अनेक आव्हानात्मक विषय हाताळले आणि त्यांना यश मिळवून दिले. दिग्दर्शक म्हणून त्यांनी कलाकारांकडून उत्कृष्ट काम करून घेतले, तर निर्माते म्हणून त्यांनी प्रत्येक निर्मितीला न्याय दिला. त्यांच्या गीतांमधून त्यांनी अनेकदा जीवनातील गहन तत्त्वज्ञान सोप्या शब्दांत मांडले. त्यांचे हे सर्व प्रयत्न प्रेक्षकांनी नेहमीच स्वीकारले आणि त्यांना भरभरून प्रेम दिले.

       'खिडकी' हा कार्यक्रम त्यांच्या याच बहुआयामी व्यक्तिमत्त्वाचा परिपाक आहे. या कार्यक्रमातून ते केवळ स्वतःचे लेखन सादर करत नाहीत, तर एक कलाकार म्हणून त्यांचे अनुभव, एक माणूस म्हणून त्यांचे विचार आणि एक सामाजिक घटक म्हणून त्यांचे भानही प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचवतात. 'खिडकी'च्या प्रत्येक प्रयोगात एक ऊर्जा, एक चैतन्य असते, जे प्रेक्षकांना खिळवून ठेवते. ते केवळ शब्द कानावर पडत नाहीत, तर ते मनात घर करून राहतात. हेच 'खिडकी'चे सामर्थ्य आहे, जे त्याला इतके लोकप्रिय बनवते.

       आता जेव्हा 'खिडकी' आपला सुवर्णमहोत्सवी प्रयोग साजरा करत आहे, तेव्हा हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की हा केवळ एका कार्यक्रमाचा किंवा पुस्तकाचा उत्सव नाही. हा उत्सव आहे एका समर्पित कलाकाराच्या अविश्रांत साधनेचा, त्याच्या धैर्याचा, त्याच्या दूरदृष्टीचा आणि त्याच्या कलेवरील निस्सीम प्रेमाचा. प्रदीप कबरे यांनी 'खिडकी'च्या माध्यमातून केवळ महाराष्ट्रातच नव्हे, तर जगभरात मराठी भाषेचा आणि संस्कृतीचा गौरव केला आहे. त्यांनी दाखवून दिले आहे की कलेला भाषा आणि सीमा यांचे बंधन नसते. त्यांचे कार्य हे नवीन पिढीतील कलाकारांसाठी एक प्रेरणास्थान आहे.

        २ ऑगस्ट रोजी प्रबोधनकार ठाकरे लघुनाट्यगृहात होणारा 'खिडकी'चा सुवर्णमहोत्सवी प्रयोग हा प्रदीप कबरे यांच्या कला प्रवासातील एक सुवर्णक्षण ठरणार आहे. हा प्रयोग केवळ त्यांच्या चाहत्यांसाठीच नव्हे, तर मराठी नाट्य आणि साहित्य विश्वासाठी एक महत्त्वाचा सोहळा असेल. 'एक मनातलं अभिवाचन प्रेक्षकांना भारावून सोडणारं' या त्यांच्या ब्रीदवाक्याला ते खऱ्या अर्थाने जागले आहेत आणि त्यांच्या या अद्भुत कलायात्रेबद्दल आपण त्यांचे अभिनंदन करतो. 'खिडकी'चे हे यश प्रदीप कबरे यांच्या कला जीवनातील आणखी एका गौरवशाली अध्यायाची सुरुवात आहे, यात शंका नाही.